کتابخانه مجازی ادبیات

یکی از فرهنگ‌های معروف زبان فارسی که در دوره دوم فرهنگ‌نویسی در هند نوشته شده، «بهار عجم» تألیف لاله‌تیک چندبهار است. تذکره‌نویسان درباره زندگی او سخن چندانی نگفته‌اند. این کتاب از جمله فرهنگ‌های شعری است که حدود ده هزار از مفردات، مرکبات و عبارات و امثله فارسی را دربر دارد و اغلب آنها را بر اساس شواهد شعری معنی نموده است و بین آنها بعضی کلمات عربی و هندی که فارسیان در آن تصرف نموده و به صورت فارسی آورده‌اند، نیز دیده می‌شود. از ویژگی‌های این فرهنگ یکی از آن است که بسیاری از ترکیبات فارسی را به عنوان یک مدخل مستقل و غالباً با ذکر شواهد شعری و با استفاده از حدود 200 دیوان شعر و کتاب نثر شرح داده است.

کنایه واژه‌ای عربی است که در زبان فارسی نیز به کار می‌رود. هر گاه کلمه یا کلام طوری بیان شود که افزون بر معنی لفظی و حقیقی، معنای پوشیده‌ای نیز داشته باشد و مقصود همان معنای دوم مجازی باشد، از صنعت کنایه استفاده شده است. این کتاب از دو بخش عمده تشکیل می‌شود: گفتارهای تحلیلی درباره کنایه و فرهنگ کنایات. بخش اول شمال دیباچه‌ای بر علم بلاغت، پیش‌گفتاری انتقادی ـ تحلیلی درباره پیشینه کنایه، تعریف و شرح کنایه، گفتاری پیرامون کنایه و استعاره تمثیلی، بحثی درباره بلاغت و کاربرد کنایه در ادبیات فارسی با عنوان «چرا کنایه»، تقسیم‌بندی‌های کهن کنایه، کنایه در قلمرو زمان، ژرفاشناسی کنایه و .... است. بخش دوم فرهنگ الفبایی نمونه‌های متعددی از کنایات فارسی است که در حوزه شعر و نثر فارسی وارد شده‌اند.

با آنكه سبک هندي در ظاهر غيرسياسي‌ترين دوره شعري در ادبيات ايران است، اما در باطن، بسياري از خصوصيات اصلي آن در واكنش به سياست‌هاي فرهنگي دوره صفويه به وجود آمده است. پيچيدگي صورخيال و خصيصه استدلال آوري، نوعي واكنش به عوام‌زدگي و سطحي نگري‌هاست و مضمون‌يابي‌ها و دگرانديشي‌ها و بي‌اعتنايي به سنت‌ها و سياست‌ها و ايدئولوژي‌ها نيز عكس‌العملي است در برابر محدوديت‌ها و ممنوعيت‌هاي سياسي و فرهنگي كه در مجموع، دنيايي كاملا متفاوت از واقعيت‌هاي موجود در جامعه به وجود مي‌آورد.

با آن که حماسه و تراژدي از زمان شکل‌گيري ادبيات در جهان، همواره با اشکال گوناگون خود در فرهنگ ملت‌هاي مختلف وجود داشته است، اما تعريف آنها از زمان ارسطو تا به امروز تغيير چندان عمده‌اي پيدا نکرده است. در اين نوشته، هدف نويسنده آن است که با نگاهي انتقادي، حماسه و تراژدي را به ارزيابي مجدد بگذارد و ويژگي‌هاي آن دو را به گونه‌اي امروزي‌تر تبيين کند. براي اين منظور، رمان کليدر از محمود دولت آبادي به عنوان يک اثر حماسي، تراژيک امروزي انتخاب شده است تا با تراژدي‌ها و حماسه‌هاي گذشته به مقايسه گذاشته شود و از طريق تطبيق ويژگي‌هاي آن با آثار گذشته و مقايسه خصوصيات حماسه‌ها و تراژدي‌هاي گذشته با کليدر، هم تفاوت‌هاي آنها آشکار شود و هم ديدگاه‌هاي گذشته و حتي امروز به عرصه نقد و تحليل و تعديل آورده شود و هم از طريق مقايسه نمونه‌ها و ديدگاه‌هاي گذشته و امروز، خصوصيات مشترکي براي حماسه و تراژدي تدوين شود که قابل تطبيق به هر نوع اثري، صرف نظر از زمان و مکان آنها باشد. براي تکميل مبحث، از نظرات شماري از منتقدان چون ارسطو، جورج لوکاچ، هنري ميلر، و آندره بونار نيز استفاده شده است.