کتابخانه مجازی ادبیات

بوستان سعدی منظومه‌ای است اخلاقی در بحر متقارب مقصور و در حدود چهار هزار بیت. نام این کتاب در نسخ قدیم «سعدی نامه» نوشته شده و شاید تسمیه آن به بوستان بعد از وقات سعدی از طرف دیگران به مناسبت نام «گلستان» بوده است. این منظومه گرانبها در زمان حکمرانی اتابک ابوبکر بن سعد زنگی در شیراز به اتمام رسیده است. بوستان که اولین شاهکار اخلاقی حضرت شیخ بزرگوار است، حاوی مضامین عالیه عرفانی و حکمتی و متضمن کنایات و استعارات بلیغ شاعرانه است و مانند گلستان به ابوابی تقسیم شده است. این کتاب برای دانش‌آموزان دوره اول دبیرستان آماده شده و فهرستی جامع که راهنمای تمام حکایات است نیز آورده شده است.

مجله «تحقیقات فارسی» از گروه فارسی «دانشگاه دهلی»، شهر دهلی، هندوستان به زبان فارسی، سالی یک‌بار منتشر می‌شود. در سال 2022 «ویژه‌نامه مطالعات سعدی» را منتشر نموده است. فهرست مقاله‌ها بدین ترتیب است: «سخن آغاز»/ ویراستار؛ «معرفی ترجمه بوستان از ظهور بخش به زبان هندی»/ علیم اشرف خان؛ «خیابان گلستان آرزو»/ راجَندر کُمار؛ «معرفی (باغ اردو) ترجمه گلستان سعدی از میرشیرعلی افسوس»/ مهتاب جهان؛ «بررسی مختصر طرز نگارش شرح بوستان به نام (انهار الاسرار)»/ علی‌اکبر شاه؛ «بررسی و تحلیل ژانر ادبی زبان حال در آموزه‌های حکیمانه بوستان و گلستان سعدی»/ فرزانه اعظم لطفی؛ «بررسی تحقیق روزگار و آثار سعدی در تاجیکستان»/ عبدالفتاح حاجی‌اف؛ «تحلیل غزلیات سعدی بر اساس فضیلت شجاعت»/ مرتضی محسنی؛ «خدا در غزل عاشقانه سعدی»/ صادق مدرس زاده، رضا شجری؛ «آه دردآلود سعدی پژوهشی در غزل غنایی سعدی شیرازی»/ حمیدرضا ئویدی‌مهر؛ «روان‌شناسی جبر و اختیار در کلام سعدی»/ علیرضا صادقی؛ «سعدی ِمعلم؛ تعلیم و تربیت از دیدگاه سعدی با تکیه بر قصاید مفاخرات سعدی»/ جواد جلایرنیا، زکیه ریحانی، سارا نظام‌دوست، محمدامیر مشهدی؛ «مَهاتما شیخ سعدی: معرفی کتابی نوشته پریم چَند»/ ضیاء الرحمان؛ «گزارشی درباره (بهار گلستان)»/ خورشید احمد؛ «مقالات مطالعات سعدی در مجله (معارف)»/ نازنین؛ «معرفی فرهنگ‌نامه گلستان از فرانسیس گلادوین»/ رضیه سلطانه؛ «نگاهی به تراجم (گلستان سعدی) در زبان هندی»/ محمد عامر؛ «پیشنهادی برای پرهیز از بازنشرهای غیرانتقادی (با تأملی در چاپ‌ها و شرح‌های بوستان سعدی)»/ داود پورمظفری؛ «بررسی نماد و نقش پرندگان در آثار سعدی»/ معصومه کیان‌پور؛ «طنزهای انتقادی در غزل‌های سعدی نسبت به صوفیان ریایی»/ زینب طاهریان؛ «گلستان کتابی از مسجد تا دانشگاه در افغانستان»/ سمیه رامش؛ «ارتباط خدا و انسان از دیدگاه سعدی»/ زهرا قزلسفلی؛ «(ریاحین بستانگه)؛ ترجمه منظوم گلستان سعدی»/ مهدی ییلاقی؛ «بررسی توازن واژگانی در بوستان سعدی»/ بهنام کیانی شاهوندی، یعقوب کیانی شاهوندی؛ «سیاست در اندیشه سعدی»/ عبدالمقیم نجرانی؛ «مطالعه تطبیقی گلستان سعدی و ترجمه سنسکریت آن به نام (سادنه پشپلوکه)»/ چَندَر گُپت بهارتیه.

حکايت از قالب‌هاي داستاني است که پديدآورنده آن، براي بيان تجربه خود از جهان بيرون، ارتباط تاثيرگذار و بيان انديشه از آن بهره مي‌گيرد. يکي از انواع حکايت‌ها، حکايت‌هاي صوفيانه است؛ حکايت‌هايي که بيش از هر چيز، ظرف بيان اصول انساني بوده و با خلق متن، انديشه را از حالت بالقوه به فعل درآورده‌اند. بنابراين با توجه به اين موضوع، تحول از اساسي‌ترين دغدغه‌هاي حکايت‌هاي صوفيانه است که ابتدا در شخصيت‌ها به عنوان پايه‌هاي حکايت، سپس در مخاطبان آن صورت مي‌گيرد. بسياري از منتقدان ادبي، شخصيت‌هاي حکايت و از جمله حکايت‌هاي صوفيان را شخصيت‌هايي ايستا و کم تغيير معرفي نموده‌اند. در اين جستار، حکايت‌هاي صوفيانه با تکيه بر خوانش آزاد (خواننده محور و متن محور) و از ديدگاه تحول بررسي شد. اين بررسي‌ها بيانگر دو گونه از تحول است: روايت تحول (تحول در بينش و رفتار شخصيت‌هاي حکايت) و خلق تحول (تاثير حکايت بر انديشه مخاطبان و تحول در بينش خوانندگان)، که تمامي عناصر حکايت و بيش از همه عنصر گفتگو در فرآهم آوردن زمينه اين تحول نقش داشته‌اند.

وجود هشت نظیره و پنج ترجمه از حُسن و دل، به زبان‌های مختلف از جمله انگلیسی و آلمانی، نشان دهنده توجه دیگر ملل به این منظومه عاشقانه صوفیانه فارسی و اهمیت آن است. پژوهشگران بسیاری به دنبال یافتن سرچشمه‌های تأثیرگذار بر خلق این اثر بوده‌اند و منابعی را نیز برشمرده‌اند، اما تا کنون به تقلید سیبک نیشابوری از منظومه خسرو و شیرین نظامی؛ یعنی مهم‌ترین سرچشمه این اثر پی نبرده‌اند. پنهان ماندن شباهت‌های این دو منظومه، به سبب درآمیختن خلّاقانه قصه رمزی صوفیانه، افسانه عامیانه و داستان عاشقانه، با تغییر نام شخصیت‌های داستانی به مفاهیم انتزاعی است که در متن «حُسن و دل»، دولایه معنای اولیه و معنای تأویلی را پدید آورده است. حاصل این آمیزش، آفرینش خوانشی صوفیانه و تأویلی از خسرو و شیرین به نام حُسن و دل گردیده که در سطح معنای اولیه خود، داستانی عاشقانه است و شباهت‌های بسیاری با «خسرو و شیرین» نظامی دارد. در سطح تأویلی نیز منظومه‌ای عرفانی است که شرح سلوک و دستیابی به معرفت و جاودانگی را روایت می‌کند. موضوع این پژوهش بررسی شباهت‌های خسرو و شیرین و «حُسن و دل» با مقایسه متن دو منظومه به شیوه متن پژوهی است. یافته‌ها نشان می‌دهند که عشق دو دلداه موضوع مشترک دو منظومه است. ساختار و فصل‌‌بندی دو منظومه شباهت‌های بسیاری دارند. در طرح دو منظومه علل و انگیزه‌های مشابه در رخداد حوادث دیده می‌شود. همچنین بیش از نیمی از شخصیت‌های دو منظومه، نظیر هم و دارای ویژگی‌های شخصیتی مشترک هستند. حوادث مشابه در دو منظومه، بسیار چشمگیراست. بسیاری از مکان‌ها نیز نظیر یکدیگرند. در محتوی گفتگوها هم، شباهت‌های بسیاری دیده می‌شود. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، مهم‌ترین سرچشمه حسن و دل خسرو و شیرین است و سیبک نیشابوری، در سرودن داستان عاشقانه از جمله مقلدان نظامی به شمار می‌رود.