کتابخانه مجازی ادبیات

سید محمود نشاط در مورد موضوع کتاب می گوید: ادات تشبیه در زبان فارسی که اصل آن مربوط به علم بیان و بدیع و شرح آن مرتبط با دستور زبان فارسی است انتخاب نمود و اگرچه ناگریز به ذکر برخی از اشارات و اصطلاحات بیانی گردیده است اما مقصود حقیر جمع آوری و بحث در اقسام ادات تشبیه از لحاظ دستور زبان فارسی است. نکاتی که همچنان در این مقدمه یادآور می گردد: یکی اینکه سعی نمود بامکرر کردن مثال بر طول ملال نیفزاید و در هر مورد به ذکر یک تا پنج شاهد قناعت ورزید و در صورت لزوم امثله و شواهد دیگر را با تعیین صفحه و سطر کتاب ماخذ به حاشیه موکول ساخت. اشعار را غالبا از منوچهری دامغانی چاپ دبیرسیاقی که فی الواقع استاد تشبیه نیز می باشد و تشبیهات وی در نهایت متانت و استواری است برگزید تا مراجعه به شواهد و نظائر موضوع سهل باشد و نیز مثال نثر را به مناسبت وضوح و به منظور اختصار حذف نمود. ادات تشبیه و قیود و پسوندها و غیره را برای سهولت کار مراجعان به طریق الفبائی منظم ساخت و توضیحات و مطالب را با شماره های مستقل مجزا نمود و صفحات و سطور مراجع و ماخذ را ذیل مطالب بیان داشت. از توضیح واضحات و تکرارهای زائد چشم بپوشید و با عبارتی سهل و ساده نگاشت تا درخور استفاده همگان باشد.

کتاب حاضر شامل سه بخش است: بخش نخست: زندگینامه شعرای منتخب؛ بخش دوم: نمونه های اشعار آنان؛ بخش سوم: شرح و توضیح لغات و برخی از ابیات. کتاب شامل برگزیده اشعار رودکی سمرقندی، فرخی سیستانی، منوچهری دامغانی و کسایی مروزی است.

اخلاق‌الاشراف عبید زاکانی با سایر آثار او هم در روش طنزپردازی و هم در زمینه‌ها و مضامین طنز متفاوت است. در این رساله، عبید با استفاده از نقیضه‌‌‌سازی از سخن شاعران و نویسندگان پیشین، به توصیف وضعیت طبقات مختلف اجتماع خصوصاً طبقات فرادست جامعه می‌پردازد و با توجه به انحطاط اخلاق و مرگ فضیلت‌ها، به طریق کنایه و تهکّم، اخلاق را مایه تباهی و بی‌اخلاقی را مایه سعادت می‌داند. باژگونگی مفاهیم و مسلّمات دینی و اخلاقی و نیز اصرار عبید بر فضاسازی‌های هزل‌آمیز از اجتماع عصر خود، نشان از موقعیت سیاسی ـ اجتماعی ایران در عصر او دارد. انحطاط اخلاق در قرن هفتم و هشتم، علی‌رغم نگارش کتاب‌های اخلاقی، از زمینه‌های فساد اجتماع و سیاست ایلخانان بوده‌است. نگاه هجوآمیز عبید به آثار بزرگانی چون فردوسی، نظامی و سعدی، طنز تلخ اخلاق‌الاشراف را به مجموعه‌ای از ارجاعات به متون گذشته تبدیل کرده‌است. این ارجاعات نه تنها در اثبات پیام‌ها و حکمت‌های مندرج در شعر و نثر پیشینیان، بلکه با کنایه‌های تلخ به اهل روزگار، بی‌اعتنایی آنان را به حکمت و دین و اخلاق باز می‌نمایاند. در این تحقیق برای نشان‌دادن شگردهای طنز عبید در اخلاق‌الاشراف به تحلیل سبکی و بررسی این متن با رویکردی توصیفی و ساختاری می‌پردازیم.

عرفي شيرازي (متوفاي 999) از شاعران دوره آغازين شکل‌گيري سبک عصر صفوي (سبک هندي) است. عرفي در شيراز به دنيا آمد و در جواني به هندوستان سفر کرد. تذکره نويسان عصر صفوي براي مهاجرت او به هند، دلايل گوناگوني ذکر کرده‌اند. عرفي از نظر زماني در دوره‌اي مي‌زيست که شعر فارسي در حال دگرگوني سبکي بود. ميراث شاعران ممتاز فارسي نظير فردوسي، نظامي، خاقاني، سعدي و حافظ با ظهور شاعراني مثل وحشي بافقي و بابافغاني شيرازي، دستخوش تحولات فراواني شد. عرفي شيرازي از يک سو در دوره افول قصيده‌گويي سنتي و از سوي ديگر در آغاز پيدايي غزل موسوم به سبک هندي قرار داشت. بر اساس نظريه سبک هندي غزل از لحاظ درون‌مايه، حاصل ضرب آگاهي در منطق شعري است و غايت کارکرد يک غزل ممتاز در اين سبک، اعجاب آفريني در شنونده است. مباني سنتي غزل که با سعدي و حافظ انسجام تاريخي يافته بود، در دوره عرفي و کمي قبل از او (در زمان بابافغاني شيرازي) در هم شکست و پايه‌هاي غزلي نو بر اساس نظريه فوق، ريخته شد. عرفي در سرآغاز اين انقلاب ادبي قرار داشت. او آگاهي شاعرانه را با منطق هنري خود درآميخت و طرحي ديگر از سخن درافکند. شاعران برجسته سبک عصر صفوي از عرفي به عنوان استاد شعر و پيشکسوت در فن غزل ياد کرده اند. بس است عرفي هم داستان من صائب به نغمه سنجي مرغ سحر چه کار مرا (صائب) کيفيت عرفي طلب از طينت غالب جام دگران باده شيراز ندارد (غالب دهلوي) از لحاظ مضمون و فرم، شاعران سبک عصر صفوي از شعر عرفي تاثير فراوان گرفته‌اند. در اين مقاله به چگونگي و ميزان اين تاثيرگذاري توجه شده و مقايسه‌اي ضمني بين شعر عرفي و شاعران ادوار بعدي صورت گرفته است.