کتابخانه مجازی ادبیات

موضوع کتاب گزیده ای از سروده های طبری نیما تحت عنوان روجا و مجموعه واژه های طبری (مازندرانی) است که شاعر بلند آوازه و نوپرداز معاصر ایران مرحوم نیما یوشیج (علی اسفندیاری) در اشعار خودآورده است. این واژه ها به لهجه طبری در منطقه بین نور تا نوشهر خصوصا در نقاط کوهستانی و ییلاقی متداول است که شاعر در آنجا زاده شده و بخشی از زندگی خود را در آن نواحی سپری کرده است، هرچند تعدادی از واژه های به کار گرفته شده به وسیله نیما در نقاط میانی و قسمت شمالی جبال البرز و شرق مازندران یکسان تلفظ می شود.

هفتاد سال پیش کودکی در یوش مازندران دیده به جهان گشود که مقدر بود بعدها نیمای نیماور (نام آور) گردد. نیما در طی زندگانی ادبی خود در داستان نویسی، نمایش نامه نویسی، نگارش مباحث ادبی به آزمایش پرداخته است، ولی آنچه که او را نامبردار ساخته جنبه شاعری اوست. در شعر نیز وی مراحل مختلف را طی کرده: سرودن اشعاری که شکل و قالب و مضمون آنها به سبک قدماست ولی مضمون آنها نو و بکر می باشد و سرودن اشعار به سبک نو. از این سه نوع، آنچه که شخصیت نیما را نشان می دهد دسته اخیر است. پس از درگذشت نیما بنا به وصیت وی کار تدوین و چاپ آثار فراوان و گرانقدرش با یاری همسر و فرزند و چند تن از یاران صمیم آن مرحوم با مراقبت نویسنده آغاز شد و نخستین شماره به عنوان افسانه و رباعیات و دومین شماره به عنوان "ماخ اولا" به همت و علاقه بی شائبه آقای سیروس طاهباز و همراهی آثای شراگیم فزرند ایشان منتشر شده است

شاید زبان فخیم و استوار ناصرخسرو همراه با لحن جدی و نصیحت‌بار او برای نسل امروز جلوه چندانی نداشته باشد و نتواند به اصطلاح گفتمانی برقرار کند. در حالی که آثار پرشمار و عمیق او بخشی از تاریخ پربار فرهنگ ایرانی ـ اسلامی است و اشعار او هنوز در دانشگاه تدریس می‌شود. بنابراین لازم است بیش از پیش با رویکردهای علمی به آثار او توجه شود. نخستین گام در این جهت تهیه فرهنگی از لغات دیوان ناصر خسرو است تا دانشجویان را در خواندن اشعار او رغبت بیفزاید و این کتاب بدین منظور فراهم شده است. مقصود از «واژه‌های ترکیبی» که در عنوان اصلی این فرهنگ به کار رفته، آن است که از بیش از یک تکواژ اعم از مشتق، مرکب، مشتق مرکب و عبارت‌های کنایی ساخته شده باشد. شیوه تدوین این فرهنگ بدین صورت است که نخست مدخل یا خود لغت یا واژه ترکیب به شکل پررنگ‌تر از توضیحات درج شده و سپس تلفظ آن با آوانگاری نشان داده شده است. آنگاه معنای اصلی مدخل آمده و بعد از آن بلافاصله بیت موردنظر درج شده است.

تأمل در متن سام‌نامه و نشانه‌هايي که در دو داستان فرعي آن ديده می‌شود، انتقال و تبديل بخشي از اساطير هند را به اين متن حماسي آشکار می‌کند. اساطير هندي موجود در سام‌نامه، در متوني از متون هندي ديده می‌شوند که اولين ترجمه‌هاي در دسترس آنها به عربي و فارسي، کتاب ماللهند ابوريحان بيروني است و سپس در سطح وسيع‌تر آثاري که از طريق نهضت ترجمه در دوره حکومت تيموريان هند و اوائل دوره صفويه به فارسي برگردانده شده‌اند، لذا احتمال قريب به يقين آن است که از طريق اين ترجمه‌ها وارد متون حماسي فارسي شده باشند. اين تحقيق نشان می‌دهد: اولا نحوه يادکرد و نظم اين اسطوره‌ها در سام‌نامه، با نوشته ابوريحان متفاوت است. ثانيا سراينده از متن آنها کم اطلاع بوده است و از اين برمی‌آيد که جامعه مخاطب نيز از اين اسطوره‌ها اطلاعي نداشته و خالي الذهن بوده است. همچنين با توجه به زمان انتقال اين مضامين از هند به ايران می‌توان گفت که تاريخ سرايش اين منظومه، اگر سروده يک نفر باشد، زودتر از زمان حکومت جلال الدين اکبر در هند نمی‌تواند باشد و اگر سروده چند نفر باشد، حداقل آن بخش‌هايي که نام و اشکال اين اسطوره‌ها در آنها حضور دارد، مربوط به دوره ياد شده است.