کارل گوستاو یونگ در مطالعه روان، به هنر و از جمله ادبیات، توجه فراوان کرده است. او شیوه آفرینش هنری را به دو بخش روانشناسانه و دیدهورانه تقسیم کرده است. شیوه روانشناختی، از خودآگاهی سرچشمه میگیرد، تجربههای عادی و جاری زندگی را دربر دارد و نسبت به شیوه دیدهورانه، منطقیتر بهنظر میرسد؛ اما شیوه آفرینش دیدهورانه، از ناخودآگاه برخاسته و فراتر از عقل، اندیشه و درک آدمی است. در این مقاله، نخست در مقدمهای، ارتباط هنر ادبیات و علم روانشناسی و مکتب روانکاوی یونگ را بررسی کردهایم و سپس شیوه آفرینش هنری دیدهورانه را در دو بخش شعر دیدهورانه و شاعر دیدهور، در چند غزل مولوی، تحلیل و بررسی کردهایم. بهباور نگارندگان، شیوه دیدهورانه یونگ، همان شیوۀ الهامگونهای است که در سرودن غزلها، بر مولانا عارض شده است. این شیوه، سیر و روندی را طی میکند؛ یعنی نخست مکاشفه صورت میگیرد؛ سپس بهسبب ظرفیتی که در شاعر، برای جذب الهام و تمهید شهود، وجود دارد، شعر ایجاد میشود؛ اما از آنجا که این نوع شعر در وضعیتی خاص شکل میگیرد، زبانش مبهم است و قابلیت تأویل پیدا میکند؛ از این روی، هنرمند دیدهور (در اینجا، مولانا) هم انسانی جمعی است و هم انسانی فرورفته در دامنه تناقض.
موسی جوان (1275 – 1350 شمسی) حقوقدان و نویسنده متولد تبریز بود که علاوه بر دریافت درجه دكترای علوم قضایى از پاریس، در محضر میرزامهدى آشتیانى حكمت آموخت. مبانى حقوق در پنج مجلد از مهمترین تالیفات اوست. کتاب حاضر به قلم موسی جوان در شش بخش تدوین شده است و تعریف تصوف و خصوصیات آن، وهمی بودن محسوسات و بطلان این عقیده، وحدت وجود و رد آن، جذبه و عشق صوفیانه و حقیقت آن، حقیقت مکاشفه و اشراق، حکمه الاشراق و رد آن را مورد بررسی قرار می دهد. نویسنده بر این عقیده است که متصوفان بر خلاف شرع اسلام، موضوعات دینی را با مباحث علمی در هم آمیخته اند و از همین موضع به رد تصوف و حکمت اشراق می پردازد. این کتاب در سال 1341 توسط شرکت سهامی چاپ رنگین در دسترس علاقمندان قرار گرفت.
حدیقه الحقیقه سنایی غزنوی با مضمونی عارفانه در حدود سال 525 هجری سروده شد. در گستره ادبیات عرفانی، اثر مهم و قابل توجه دیگری به همین نام وجود دارد که در قرن هفتم و به قلم قطب الدّین محمد بن مطهر جامی تصنیف گردیده است. این اثر از جهت مضمون با حدیقه سنایی همانندی دارد اما در زبان و ساختار تفاوتهایی در خور توجّه دارند. حدیقه مطهر جامی مجموعه ای از حکمت عملی و آرای عرفانی است که به ضرورت زمان و با هدف هدایت طالبان نگارش شده است. به تناسب حال و مقام در کنار نثر از شعر ـ به ویژه اشعار شیخ جام و فرزندانش ـ نیز بهره گرفته شده است. حدیقه پیش رو علاوه بر مقدمه دارای چهارده باب در بیان علم توحید، در بیان خطاب، در بیان وجد، در مکاشفات، در معرفه الارواح، در معرفه القلب و ... است. این کتاب در سال 1343 توسط بنگاه ترجمه و نشر کتاب در اختیار مشتاقان قرار گرفت.
شیراز شهر گل و بلبل، شهر شاعران، شهر عارفان، دیار عاشقان، برج اولیاء، سرزمین عشق، شهر مسجدها، سرزمین باغها، مدفن شهدا، تربت حافظ، خاک سعدی، خال رخ هفت کشور و عروس ملک ایران است. این کتاب برای علاقمندان آثار باستانی شیراز و سیاحان و مسافران تهیه گردیده و در آن سعی شده تا تمام نقاط دیدنی و اماکن تاریخی این شهر، هم از جنبه ظاهری و هم از باب تاریخچه، همراه با عکسهای قدیم و جدید آن معرفی شود.
این نوشتار بر آنست تا دورنمایی از اندلس قبل و بعد از ورود اسلام و ترسیمی از برخورد مسلمانان با مسیحیان بعد از فتح اندلس و نیز رفتار مسیحیان با ایشان پس از شکست و پایان حکومت اسلامی در اندلس را نمایش دهد. از آنجایی که از اروپاییان نیز سخن به میان آمده، تلاش شده از محققان اروپایی نیز گواهی بر صدق مدعا بیاورد. در این مجموعه به سابقه تشیع و اسلامپذیری هر شهر، راویان برخاسته از منطقه و پیوند تاریخی شهر با عترت پیامبر (ص) سخنان پیشوایان معصوم درباره شهرها، فقهاء، محدثان، مفسران و حافظان و خطباء و شاعران متعهد هر منطقه، مطرح میگردد. از امامزادگان و بزرگان مدفون در شهر سخن به میان میآید. مبارزات مردم شهرها با کفار و اشرار ترسیم میشود. مساجد، مدارس، دانشگاهها و مراکز فرهنگی مهم شهر در پیش دید نسل جوان قرار میگیرد. آداب و سنن خوب و اسلامی مردم در ماه رمضان و محرم و عید فطر و قربان و غدیر و جمعه یادآوری میشود. روحیات و اخلاق اقتصادی، نظامی، سیاسی، فرهنگی و تاریخی شهرها مطرح میگردد.