مقامه یکی از شکل‌های بیانی رایج ادبیات عرب است که در قرن چهارم هجری به دست بدیع‌الزمان همدانی ساختاری منظم یافته و در فرهنگ و ادبیات جامعه اسلامی آن روزگار از پایگاه و ارج ویژه‌ای برخوردار بوده است. در این جستار به فرهنگ و ادبیات و اندیشه‌هایی پرداخته شده است که می‌توان گفت درون‌مایه‌ بیشتر مقامات بدیع‌الزمان بر اساس آنها شکل گرفته است. بسیاری از مقامه‌نویسان، از این قالب بیانی، برای ترویج آراء و اندیشه‌های خاص خود بهره برده و با این ابزار به خلق آثار ارزنده‌ای در این زمینه پرداخته‌اند، اما در آثار فرهنگ عامه به گونه‌ای که در مقامات بدیع‌الزمان مشهود است، چندان جلوه‌ای ندارد. بدیع‌الزمان همدانی گذشته از موضوع‌های اصلی مقامه‌ها در اندرون حکایات به طرح موضوعات اجتماعی و فرهنگ عامه روزگار خود پرداخته که ذهن هر خواننده‌ای را به خود می‌کشد و انگیزه وی را برای تحقیق و مطالعه در این مقامات بیشتر می‌کند. به عنوان مثال بدیع‌الزمان در مقامات خود از مراسم خواستگاری، تشیع‌جنازه، نوع برخوردها به هنگام دیدار، هجو و مدح و گدایی پرده برداشته و با آوردن نام‌های جانوران و درختان مختلف به غنای این اثر ادبی افزوده است. نیز بسیاری از خوراکی‌ها و پوشاک‌های عصر خود را به رشته تحریر درآورده از گونه و روش عیاشی و میخوارگی و مجلس‌های عیش و نوش مردم سخن به میام آورده و سفره‌آراییها را چنان به تصویر کشیده است که چون آینه‌ای رخسار اوضاع اجتماعی دوران او را می‌نمایاند.

منابع مشابه بیشتر ...

66420cee1b007.jpg

کشته خویش (مجموعه پنجاه مقاله)

احمد اقتداری

احمد اقتداری در اوائل 1304 در لار متولد شد. تحصیلاتش را در دانشکده حقوق دانشگاه تهران به پایان برد و در جوانی مدتی رئیس فرهنگ لارستان و مدتی شهردار لار بود. رکن‌زاده آدمیت زندگینامه مختصر او را در جلد پنجم دانشمندان و سخن‌سرایان فارس درج کرده است. اقتداری سپس به تحقیق روی آورد و در این حوزه نامدار شد. احمد اقتداری پسر مرتضی قلی خان اقتداری گراشی و نوه حسنعلی خان گراشی است. حسنعلی خان در وقایع مشروطیت نایب‌الحکومه لارستان و هوادار قوام‌الملک شیرازی (حاکم فارس) و «مستبدین» بود. آقا سید عبدالحسین لاری، که مشروطه‌خواه بود، علیه او قیام کرد و حسنعلی خان و هفتاد نفر از همراهانش را، که گراشی و اوزی و بیرمی بودند، کشت. این ماجرا منشاء اختلافی است که تا سالها میان لاری‌ها از یک سو و گراشی‌ها و اوزی‌ها و بیرمی‌ها از سوی دیگر دوام آورد. استاد اقتداری آثار بسیاری در حوزه تاریخ جنوب به چاپ رسانده که می‌توان به «فرهنگ لارستانی»، «لارستان کهن»، «خلیج فارس»، «کشته خویش»، «از دریای پارس تا دریای چین»، «کاروان عمر»، «خاطرات سدیدالسلطنه»، «یک‌صد و پنجاه مقاله در زمینه‌های ایرانشناسی و خلیج فارس» و ترجمه «الفوائد ابن ماجد» اشاره کرد. «زبان‌های محلی و فولکلور خلیج فارس»، «سرگذشت تاریخی چهار جزیره در خلیج فارس»، «تاریخ و جغرافیای خلیج فارس»، «خلیج فارس و آشنایی با امارات آن»، «محاکمه خلیج فارس‌نویسان» و «خلیج فارس و نام آن» نیز برخی از مقالات این پژوهشگر به‌شمار می‌آیند. ...شوش یکی از قدیمی ترین شهرهای جهان است. حفاریهای باستان شناسی نشان می دهد که این منطقه در 9000 سال پیش از میلاد محل سکونت کشاورزان بوده .آنها از زندگی خود آثاری بر جای گذاشته اند که اکنون به صورت تپه های گوناگون باستانی کشف شده است .در 5000 سال پیش از میلاددر این مکان مردم در قلعه زندگی می کردند و از4000سال پیش زندگی در شوش به صورت شهری در آمده است. این منطقه که بین رودهای کرخه و دز قرار دارد پایتخت سیاسی ایلامیها بوده است. قلعه ایلامیها روی تپه ای در مرکز شهر شوش واقع بوده که فرانسویها روی آن قلعه جدیدی احداث نموده اند . در کنار آن تپه شاهی قرار دارد که احتمالا به صورت زیگورات بوده. است و درنزدیکی آن تپه صنعتگران قرار دارد. آشوربانیپال بین سالهای 465-460 قبل از میلاد شهر شوش را فتح کرد و آنرا مانند دیگر فتوحات آشوریها با خاک یکسان کرد. داریوش اول هخامنشی آنجا را بازسازی نمود و کاخ آپادانای خود را در تپه شاهی برپا نمود. خشایارشا نیز در شوش زندگی می کرده است.در زمان اردشیر اول متاسفانه در اثر آتش سوزی بزرگی اکثر بناهای شوش از بین رفتند .بقایای این آثار باستانی در قرن بیستم از زیر خاک بیرون آمدند. قسمت عمده ای از آنها در اثر تسطیح دشت خوزستان برای اهداف کشاورزی از بین رفته است و جنگ تحمیلی نیز خسارات زیادی به آثارباستانی وارد کرده است . حفاریهای غیر مجاز ساکنین دشت و حمله باستان شناسان غربی ، باعث شده است قسمت عمده ای از این آثار از بین برود یا به موزه هایی همچون لوور برسد...

662e578f6d4b6.jpg

قصه در قلمرو ادبیات شفاهی

محسن میهن‌دوست

ادبیات شفاهی ادبیاتی است که به دفتر نیامده و در سینه و یاد و حافظه هر ملتی وجود دارد. به گمان از زمانی که بشر برابر طبیعت قرار گرفت و خود را چیزی جز آن اما در آن دید ادبیات شفاهی پیدایی یافت. به عبارت دیگر ادبیات شفاهی از زمانی که انسان به گپ درآمد و زبان رابط او با جهان بیرونی و درونی اش شد، از مغز به مغز و از سینه به سینه، به امروز رسید. سرایندگان و گویندگان بیشتر و پیشتر گمنام بوده اند، و شک نیست که ادبیات شفاهی مثلا قصه حاصل تخیل و تمنییات گروهی است که گاه در تحت اوضاع و احوال همسان و گاه ناهمگون بزیسته اند...

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

570dee841c8f6.PNG

کارکرد عناصر فانتزي در منظومه غنايي هماي و همايون

کرمعلی قدمیاری

قصه‌هاي عاميانه و ادبيات غنايي از گسترده‌ترين عرصه‌هاي حضور عناصر فانتاستيک است. «هماي و همايون» از کهن‌ترين منظومه‌هاي عاشقانه، توانسته است اين عناصر را در خود گرد آورد. با اين تفاوت که حضور آنها در آثار منظوم نسبت به آثار منثور از نمود کمتري برخوردار است. نگارنده بر آن است که با معرفي اجمالي خواجوي کرماني و آثار وي، نوع داستان، نشانه‌شناسي عناصر داستان‌هاي فانتاستيک، طرح‌شناسي فانتاستيک، تخيل‌شناسي شخصيت‌هاي واقعي و تخيلي، شگردهاي طرح‌شناسي، مکان‌ها و بناهاي فراطبيعي، و ... را در منظومه عاشقانه هماي و همايون بررسي کند و برتري اين داستان را بر داستان‌هاي منظوم و منثور هم دوره آن بازنمايد.

پژوهش‌ها/پژوهش‌ در شعر و شاعران پژوهش‌ها/نقد و نظریه ادبی
مقاله