كساني كه در عرصه صرف و، به بيان دقيق تر، واژهسازي زبان فارسي تحقيق كردهاند اذعان كردهاند كه يكي از زاياترين فرآيندهاي واژهسازي فارسي فرآيندي است كه صفت فاعلي مركب مرخم ميسازد و ساختار ظاهري آن چنين است: اسم/ ضمير مشترك + ريشه فعل ← صفت مركب / اسم مركب قيد/ صفت در نقش قيد مثال: - اسم + ريشه فعل: دانشجو، جامعهشناس، ميهن پرست؛ - ضمير مشترك + ريشه فعل: خودرو، خودنويس، خودپرداز؛ - قيد + ريشه فعل: زودرنج، تندرو، ديرپز؛ - صفت در نقش قيد + ريشه فعل: سهلگير، ساده نگر، گران فروش. چنانكه ميبينيم، در اين فرآيند جزء دوم ظاهرا ريشه فعل است، اما اين جزء از نظر معني نوعي صفت است. به بيان ديگر، در واژهاي مانند دانشجو، جو به معني «جوينده» است: «دانش جوينده». اين نكته در دستورهاي سنتي به صراحت بيان شده است: ممكن است از آخر صفت فاعلي مختوم به ـ نده پسوند ـ نده را حذف كنيم و آن را به جاي صفت به كار بريم ... در اين حال، قبل از بن مضارع كلمهاي ميآوريم كه با آن بن مضارع تشكيل يك صفت واحد بدهد. مانند سخنگو كه اصل آن سخن گوينده بوده است.
کتاب حاضر به مناسبت ششمین سال تاسیس صدای آمریکا به زبان فارسی این مجموعه خواندنی را که متضمن گفتارهایی از برنامه های متنوع صدای آمریکاست به عنوان ارمغان نوروزی به شنوندگان صدای آمریکا تقدیم کرده است
یکی از وجوه اهمیت زبان و ادب فارسی در شبه قاره پیوستگی عمیق زبان های ملی و محلی این منطقه با زبان فارسی است. تاثیرات عمیقی که زبان فارسی هم در زمینه واژه ها و اصطلاحات و هم در زمینه قواعد و دستور زبان بر زبان های رایج این منطقه داشته است، مورد تاکید و اذعان اهل فضل و ادب پاکستانی و سایر محققان بوده که در کتاب ها، سخنرانی ها و .... بدان پرداخته اند. این پیوستگی بویژه در ادبیات منظوم بیش از ادبیات منثور به چشم می خورد و به عنوان نمونه بافت و ترکیب شعر اردو و اصطلاحات و قواعد آن به روشنی میزان این تاثیرپذیری را نشان می دهد. بنابراین منابع و مآخذی که بتواند این رابطه و پیوند عمیق را نه فقط برای فارسی گویان و فارسی سرایان این خطه، بلکه برای اردو سرایان نیز روشن تر و معنی دارتر سازد، ضروری می نماید. چه بسا شاعر و نویسنده ای که اصطلاحی را شنیده است ولی معنی دقیق و کاربرد صحیح آن را در شعر و نثر نمی داند و به متون اصلی و مفصل هم یا دسترسی ندارد و یا از چنان تبحر و تسلطی در زبان فارسی برخوردار نیست که به راحتی بتواند از آنها معنی و کاربرد اصطلاح مورد نظر را دریابد...
ساختن فعل بسیط و گرفتن مشتق از آن در زمره امکاناتی است که اگر به درستی از آن بهره گرفته شود، بسیاری از مشکلات زبان فارسی را در زمینه واژهسازی علمی حل خواهد کرد. در این کتاب ضمن آنکه طرحی اجمالی از علم صرف یا ساختواژه به دست داده شده و مبانی نظری آن تشریح شده، به بررسی اشتقاق از افعال بسیط پرداخته شده و کوشیده شده تا اهمیت آن روشن شود. رویکردی که در این پژوهش اختیار شده، دارای دو ویژگی است: همزمانی و زایشی. مراد از همزمانی آن است که زبان فارسی نه در گذر زمان بلکه در شکل امروزی آن بررسی شده و مراد از زایشی آن است که از چشمانداز زبانشناسان زایشی به زبان به طور اعم و به ساختواژه به طور خاص نگریسته شده است.
در طی دو سه دهه گذشته درباره پسوندهای زبان فارسی امروز، پژوهشهای عالمانه و نسبتاً جامعی صورت گرفته است اما پیشوندها کمتر محل توجه بودهاند. نگارنده قصد دارد، در چند مقاله، پیشوندهای فارسی امروز را به تفصیل بررسی کند. در این بررسی، همه ساختارها حتی ساختارهای بسیار کم بسامد محل توجه قرار خواهند گرفت؛ زیرا به تجربه دریافتهایم که، در واژهسازی علمی گاهی همین ساختارها راهگشایند. در زبان فارسی، برخلاف غالب زبانهای هند و اروپایی که در آنها پیشوندها از نوع اشتقاقیاند، چند پیشوند تصریفی نیز وجود دارد. اما از آنچه که هدف اصلی ما در این جستار بررسی فرایندهای واژهسازی است، به بحث درباره پیشوندهای تصریفی نیاز نداریم و فقط به پیشوندهای اشتقاقی میپردازیم.