آگاهشدن از مسئله خطاهای اندیشه، جهت پرهیز از داوریهای نادرست، مقولهای است که فلاسفه قدیم و عصر جدید و نیز بسیاری از شاعران سرزمینهای اسلامی که از این حلقه به شمار میآیند، بر آن اتفاق نظر دارند. فرانسیس بیکن ـ فیلسوف نام بردار اواخر قرن شانزده و اوایل قرن هفدهم ـ از این خطاها به بت تعبیر میکند. در این مقاله سعیشده است ابتدا این خطاها از دیدگاه فرانسیس بیکن معرفی شود، سپس موانعی که خطاهای اندیشه در مسیر پژوهش حقیقی و قضاوت صحیح به وجود میآورند، نشان داده شود. در نهایت، آرای فرانسیس بیکن و مولانا جلال الدین محمد بلخی در مثنوی، درباره این خطاها مقایسه، و وجوه اشتراک و اختلاف آنها بررسی شده است.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند. جلد ششم، اختصاص به شرح دفتر پنجم دارد و دربردارنده مطالبى همچون پاک كردن آب همه پليدىها را؛ عطاى حق متوقف بر قابليت نيست؛ قصه اياز؛ قصه حيله روباه براى كشيدن الاغ بهسوى شير و... است.
این مجموعه شرح، حاصل تحقیق و تتبع فراوان و گسترده در بسیاری شروح معتبر و برجسته مثنوی و آثار ارزشمند تصوف و کلام و فلسفه و فقه و تفسیر و ادب پارسی و عربی است. از مزایای دیگر آن می توان از به دست دادن مآخذ داستان های مثنوی و تعریف فراخور شرح از اصول مهم و عمده تصوف و فلسفه و کلام و فقه و شرح لغات و تعبیرات و مصطلحات و حرکت گذاری بر روی کلمات دشوار و نیز شرح اعلام آن یاد کرد. اشتمال این کتاب بر بسیاری فواید علوم عقلی و نقلی و ادبی راهنمای بس سودمندی است در کار مطالعات و پژوهش بعدی خواننده علاقه مند به تصوف و عرفان اسلامی و ادب فارسی. در این مجموعه، مرحوم استاد فروزانفر دفتر اول را تا جزو سوم شرح کرده اند، و ادامه شرح را تا پایان دفتر ششم، استاد دکتر شهیدی به عهده گرفته اند. جلد پنجم، اختصاص به شرح دفتر چهارم مثنوى دارد و شامل مطالبى همچون منظور از سميع و بصير بودن خدا؛ قصه بناى مسجدالاقصى؛ قصه ابراهيم ادهم و... مىباشد.
شيوه پردازش نمادها و شخصيتها ـ دو عنصر داستاني برجسته ـ در مثنوي معنوي، از تاثيرپذيري مولانا از باورهايش در مورد انسان سرچشمه گرفته است. در اين جستار کوشش بر آن است که برخي جنبههاي رمزآميز مثنوي معنوي، با بهرهگيري از مفاهيم روانشناسي و اسطورهاي نمايان گردند. در اين راستا مفاهيم روانشناسي داستان «روميان و چينيان» در ارتباط با نظريههاي ناخودآگاه فردي فرويد، ناخودآگاه جمعي و کهنالگوي خويشتن يونگ و عقدههاي رواني يونگ و آدلر مورد تحليل قرار گرفتهاند که برخي از آنها نيز با توجه به مفاهيم عرفاني و اسطورهاي واکاوي شدهاند. نظريههاي يونگ در اين داستان در مورد کشف و شهود، باورهاي جمعي و کهنالگوها، نمود بيشتري نسبت به نظريههاي فرويد و آدلر داشتهاند.
بوستان و گلستان سعدي يک دوره کامل از حکمت عملي و سرشار از سفارشهاي تعليمي در زمينههاي گوناگون و از جمله اقتصاد است. سعدي نظرات متعددي در زمينه معيشت، کار و قناعت و ديگر مسائل مادي و اقتصادي زندگي دارد که بررسي اين نظرات و به کارگيري آنها در زندگي، ميتواند راهگشاي بسياري از مسائل اقتصادي روز جامعه باشد. بنابراين در اين مقاله نگارندگان ميکوشند با استخراج ابيات و حکايات مربوط به مسائل اقتصادي از بوستان و گلستان سعدي مجموعه اي از سفارشهاي اقتصادي وي به دست دهند، سپس با بررسي سفارشهاي اقتصادي او اين نکته را روشن سازند که سعدي شاعري ميانهرو و به قناعت در زندگي بسيار پايبند بوده است. از نظر او بسياري از مشکلات اقتصادي جامعه با احسان و بخشش صاحبان ثروت از بين خواهد رفت و در اين صورت جامعهاي آرماني به وجود خواهد آمد که در آن خبري از فقر، بيکاري، اختلاف طبقاتي و ديگر مشکلات اقتصادي نخواهد بود.