کتابخانه مجازی ادبیات

در اين مقاله با در نظر گرفتن نظريه‌هاي ياكوبسن، زبان‌شناس و يكي از صورتگرايان معروف، به بررسي شعر«مست و هشيار» پروين اعتصامي به عنوان نمونه‌اي ازشعر كلاسيك فارسي پرداخته شده است. با توجه به اينكه به عقيده اين منتقد و ساير صورتگرايان، متن ادبي قبل از هر چيز مجموعه‌اي از پديده‌هاي ويژه زباني است، شعر مورد نظر از لحاظ ويژگي‌هاي ساختاري و چه گونگي توازن موجود در شعر، ويژگي دستوري به ويژه در بررسي افعال و ساختار دستوري، ويژگي آوايي ناشي از وجود قافيه‌ها، رديف‌ها و سرانجام ويژگي واژگاني از لحاظ تكرار كلمات و دامنه معناشناختي آنها مورد مطالعه قرار گرفته است. بررسي انجام شده نشان مي‌دهد كه پديده‌هاي وي‍‍‍‍‍‍ژه زباني در ايجاد تقابل و رويارويي دو شخصيت موجود در شعر و برجسته‌سازي محتواي آن نقش بسزايي دارند.

هر شاعری شیوه خاصی برای ارائه مضامین مورد نظر خویش دارد که در نزد اهل ادب بدان شناخته می‌شود. در این میان نظامی را در بیان مضامین و خلق تصاویر، شیوه‌هایی است که محققان اغلب بدان‌ها پرداخته‌اند لیکن یکی از شیوه‌ها و در واقع یکی از بهترین هنرهای شعری او از منظر دید موشکافانه‌ محققان ارجمند عرصه نظامی شناسی بدور مانده است و آن همانا تعلق خاطر نظامی به واژگان و مضامین خاصی است که گاه از فرط علاقه به آنها آنقدر آنها را تکرار می‌کند که خواننده می‌پندارد، شاعر جهت رعایت صنعت‌ التزام به این عمل دست یازیده است در حالی که ما در این مقاله تنها با تحلیل برخی از واژگان و مضامین پر بسامد در مخزن‌الاسرار، نمونه‌ای از شیوه کار خارق‌العاده نظامی را در آثارش به اهل ادب عرضه داشتیم و هدف از این مقاله شناساندن یکی از ویژگی‌های شعری منحصر بفرد نظامی در خلق مضامین است، یعنی؛ تکرار واژگانی مخصوص از روی عمد نه به خاطر رعایت صنعت التزام بلکه به خاطر بیان نکته‌ای ظریف و تأکید بر مطلبی مهم و جایگیر کردن آن در ذهن خواننده از طریق تکرار واژگان و مضامین خاص.

در این مقاله به بررسی و تحلیل تداخل زمانی افعال در متون نظم و نثر قدیم فارسی و دلایل و کارکردهای علمی آن پرداخته شده است. مطابقت زمانی افعال در توالی جملات در یک متن، قاعده‌ای است که معمولا رعایت می‌شود، اما در متون روایی و داستانی امروزی گاهی از این توالی زمانی به دلایل روایی عدول می‌شود و گمان بر این است که این خصلت متون داستانی امروزی است، در حالی که در متون کهن نیز این ابتکار در تداخل زمانی به چشم می‌خورد و کارکردی خاص دارد که شایسته توضیح و توجیه علمی است؛ چراکه دستوریان و مصححان کمتر بدان توجه کرده‌اند و برخی مصححان ناگزیر از اصلاح‌های ناروا بوده‌اند. بدین منظور، ابتدا نمونه‌هایی از تداخل زمان افعال در متون نظم و نثر قدیم فارسی ـ که در آنها برخلاف زبان معیار امروز دو فعل ناهم‌زمان یا دو وجه گوناگون در جوار هم قرار گرفته است ـ استخراج، دسته‌بندی و تحلیل‌نحوی ـ معنایی شده است. سپس در توجیه مقبولیت‌ این ویژگی سبک‌شناختی به کرته‌برداری از ساختار جمله‌های فعلیه زبان عربی توجه شده و علت به‌کارگیری این شیوه و چگونگی تأثیرگذاری آن بر مخاطب نیز مورد بررسی قرار گرفته است.

صور خيال گوهر اصلي شعر است و معيار ارزش و اعتبار هنري شعر را تعيين مي‌كند. سبك شعر انقلاب و دفاع مقدس كه تنها چند دهه از عمر آن مي‌گذرد؛ از جهت نامگذاري هنوز در هاله‌اي از ابهام به سر مي‌برد. شايد بتوان اين سبك را به پيروي از سبك مشروطه سبك جمهوري ناميد. بررسي آثار شاعران انقلاب و دفاع مقدس از جمله راهكارهاي مهم و تاثيرگذار در شناخت شعر انقلاب است. مطالعه اشعار فريد، شاعر برجسته انقلاب و دفاع مقدس علاوه بر آشنايي مخاطبان با سبك شاعر، شناخت بهتر و دقيق‌تر شعر انقلاب و دفاع مقدس را نيز به همراه خواهد داشت. از جمله سطوحي كه در بررسي سبك يك اثر ادبي مورد بررسي قرار مي‌گيرد؛ سطح ادبي است. در اين مقاله اشعار فريد در سه دفتر پري ستاره‌ها، پري بهانه‌ها و پري‌شدگان، از نظر صور خيال بررسي و نتايج حاصل از آن به صورت‌هاي مختلفي مثل ترسيم جدول و نمودار براي خواننده به تصوير كشيده شد. عناصري، همچون تشخيص، تشبيه بليغ (بويژه به صورت تركيب اضافي) استعاره بالكنايه و نماد در اشعار فريد نمود قابل توجهي دارد. كاربرد اين نوع تشبيهات علاوه بر ايجاد نوعي فشرده‌گويي در حوزه خيال، همانندسازي را به يكسان‌سازي نزديك و نوعي اغراق در حوزه تشبيه عرضه مي‌كند.