کتابخانه مجازی ادبیات

»رمان در داستان» ژانري است که در آن داستان‌هاي کوتاه يک مجموعه به شيوه‌هاي متفاوت با يکديگر در ارتباط قرار مي‌گيرند و با اسم‌ها و طبقه‌بندي‌هاي متفاوتي حدودا از 1914 شکل گرفته، اما در ايران از 1348 با مجموعه داستان آذر، ماه آخر پائيز آغاز به حيات مي‌کند و سپس نوعي جديد در اين ژانر به نام «داستان کلان» با مجموعه داستان شکار سايه شکل مي‌گيرد. موضوع اين پژوهش ارائه تعريفي از داستان کلان به عنوان ژانري فرعي از «رمان در داستان» است که به ساختارهاي طرح واره‌اي مشابه موجود در داستان‌هاي متفاوت يک اثر گفته مي‌شود و از پيرامتن اثر به متن داستان‌هاي متفاوت منتقل شده، درنتيجه به واسطه بازسازي طرح واره‌اي و ارائه چيدمان متني خاص باعث انسجامي زيرساختي در کل و ايجاد داستاني کلان ناشي از مجموع کل داستان‌هاي اثر مي‌شود.

نقد ادبي به دليل وجود محدوديت‌هايي قادر به اتصال «جهان متن» به جهان خواننده و بررسي همه زواياي متن داستاني نيست. به اين منظور نياز به نظريه‌اي است که هم از ديدگاه علمي و هم از ديدگاه خلاقيت ادبي بتواند وارد فضاي متن شود. نظريه جهان‌هاي متن در بوطيقاي شناختي اين امکان را ايجاد مي‌کند. در اين مقاله به تحليل مجموعه داستان بيژن نجدي به نام يوزپلنگاني که با من دويده‌اند، با توجه به لايه‌هاي مختلف جهان‌هاي متن مي‌پردازيم. پرسش‌هاي پژوهش اين است: آيا نظريه «جهان متن» قادر است عناصري را که به ساخت روايت داستان‌هاي نجدي منجر مي‌شود، شناسايي کند؟ و ديگر اينکه توليد و دريافت جهان داستاني نجدي چگونه از ديگر نويسندگان متمايز مي‌شود؟ فرضيه پژوهش نيز اين است که سه لايه «جهان گفتمان»، «جهان متن» و «جهان زيرشمول» هرکدام بخشي از روايت داستاني را شکل مي‌دهند. در پاسخ به پرسش دوم، فرض بر اين است که نجدي در آثار خود، با ايجاد عناصر مشترک در همه داستان‌ها جهان گفتماني منسجمي ايجاد مي‌کند و بدين سان داستان‌هاي مجزا را به صورتي نامريي به هم مرتبط مي‌کند؛ اين ويژگي او را از ديگر نويسندگان متمايز مي‌کند. با توجه به مطالعه آثار او، هر جهان مي‌تواند جهان‌هاي ديگري را در خود درونه‌گيري کند و به شکل‌گيري فضاي داستاني با شگردهاي مختلف روايي بينجامد. جهان‌هاي زيرشمول به ساخت روايت داستاني با استفاده از فعال‌سازي داستان‌هاي زيرساختي مي‌انجامد که مشخصه اصلي آثار نجدي است.

»رمان در داستان» ژانري است که در آن داستان‌هاي کوتاه يک مجموعه به شيوه‌هاي متفاوت با يکديگر در ارتباط قرار مي‌گيرند و با اسم‌ها و طبقه‌بندي‌هاي متفاوتي حدودا از 1914 شکل گرفته، اما در ايران از 1348 با مجموعه داستان آذر، ماه آخر پائيز آغاز به حيات مي‌کند و سپس نوعي جديد در اين ژانر به نام «داستان کلان» با مجموعه داستان شکار سايه شکل مي‌گيرد. موضوع اين پژوهش ارائه تعريفي از داستان کلان به عنوان ژانري فرعي از «رمان در داستان» است که به ساختارهاي طرح واره‌اي مشابه موجود در داستان‌هاي متفاوت يک اثر گفته مي‌شود و از پيرامتن اثر به متن داستان‌هاي متفاوت منتقل شده، درنتيجه به واسطه بازسازي طرح واره‌اي و ارائه چيدمان متني خاص باعث انسجامي زيرساختي در کل و ايجاد داستاني کلان ناشي از مجموع کل داستان‌هاي اثر مي‌شود.