مقاله «جادوی شعر در کلام نهفته است» به همراه چند مقاله دیگر، کتابی را همین نام شکل دادهاند که به زودی توسط نشر چشمه منتشر خواهد شد. این مطلب، نیمنگاهی به چند ترجمه شعر از شاملو دارد و سپس مباحث دیگری را پی میگیرد. اما از آنجا که آن مباحث دیگر را نیز میتوان بر روی ترجمههای شعری شاملو سنجید و ارزیابی کرد، در این جا مقاله «جادوی شعر در کلام نهفته است» را به شکل کامل میآوریم.
در این کتاب بیش از هفتاد شعر آلمانی ـ از قرن هفدهم تا به امروز ـ گردآوری شده است تا به این ترتیب از شاخصترین یادگارهای ادبیات تغزلی این زبان، در دورهای چهارصدساله دیدی اجمالی به دست دهد. در این راه مترجم بر هر قطعه تفسیری هم افزوده است که با بررسی زمینههای اجتماعی، فرهنگی و زیباییشناختی آن، درک زبان معمولاً استعارهآمیز خاص شعر را آسانتر میکند. از آنجا که در انتخاب این اشعار دید و ذوق ایرانی در کار بوده است، موضوع چند شعر این مجموعه ایران است که این به سهم خود به کتاب رنگی آشناتر میدهد.
این کتاب دربرگیرنده دیوان اشعار امام شافعی است و ترجمه کامل ابیات آن است که مزایایی به این ترتیب داراست: بررسی سبکشناسانه شعر شافعی، معرفی دقیق منابع و مآخذ خطی و چاپی، طبقهبندی اشعار و تشخیص اشعار منتسب به او، جامعیت این مجموعه نسبت به دیوانهای دیگر.
در این کتاب مقایسهای بین شاهنامه از یکسو و دو اثر هومر (با این فرض که ایلیاد و اودیسه هر دو از هومر است) از سوی دیگر به عمل آمده است. اما بخش تاریخی شاهنامه را نمیتوان با آثار هومر مقایسه کرد؛ بنابراین شش جلد از نه جلد شاهنامه فردوسی در این کتاب با دو جلد اثر عظیم هومر مقایسه شده است؛ چراکه سه جلد آخر شاهنامه دوران تاریخ مکتوب را دربر میگیرد و خصلت اساطیری ندارد.
در نوشتن، آنچه من خود را وقف آن کردهام. در پی آنم که از این جهان در امام باشم، از تمامی این روزمرگی، در جستجوی نظامی توصیفپذیرم، واقعیتی شمارهگذاری شده که به دویست ـ سیصد صفحه محدود میشود، جهانی شکلپذیر و ادبی که رها از هر گونه سر درگمی مربوط زندگی و هرگونه ناامنی است، واقعیتی که در آن ـ را اندکی اغراق ـ نظم حکم فرماست، مدرک گونه است، و این البته به این معنا نیست که این جهان مکتوب کمتر مخاطرهآمیز و کمتر درگیرکننده است، در سفیدی میان سطرها مصیبت ناکافی بودن و وقف کردن حس میشود، فاجعه بیثمر بودن. همان نخستین جمله، نخستین کلام سرآغاز بینظمی، شروع آشفتگی و بتدای بیهودهنویسی است.