پوران فرخزاد، گفت و گو را با شعری از شاملو آغاز میکند: آن سوی ستاره/ من انسانی میخواهم/ انسانی که مرا بگزیند/ انسانی که من او را بگزینم/ انسانی که به دستهای من نگاه کند/ انسانی که به دستهایش نگاه کنم/ انسانی در کنار من/ تا به دستهای انسانها نگاه کنیم. این آغاز، نشان میدهد که فرخزاد قصد دارد بحث را به سمت موضوعی جدید در شعر شاملو ببرد. همین گونه هم میشود و او درباره نقش دست در اشعار شاملو سخن میگوید که تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است. فرخزاد که نویسنده کتابی با عنوان «مسیح مادر» (نشان زن در زندگانی و آثار احمدشاملو) است، در این گفت و گو، زن و دست در شعر شاملو را به شکل توأمان میبیند و به بحث میگذارد. چرا که او کتابی را هم آماده انتشار کرده است که «دستان سخن گوی شاملو» نام دارد و این بار، به تحلیل نقش و جایگاه دست در اشعار شاملو پرداخته است.
یکی از شیوههای ابراز نظر در مورد قدرت و نظام سیاسی در دوره پهلوی دوم، سرودن شعر بود. از آنجایی که اختناق حاکم بر جامعه اجازه اعتراض و اظهارنظر صریح را نمیداد، بسیاری از افراد با استفاده از صنایع ادبی، چون کنایه، ایهام و ... در قالب شعر مخالفت خویش را با وضعیت موجود اعلام میکردند. از طرف دیگر تعدادی از طرفداران رژیم پهلوی نیز به وسیله شعر به تعریف از این رژیم میپرداختند. این کتاب اشعار مخالفین و موافقین رژیم پهلوی را با توجه به مبانی فکری آنها مطرح کرده و مضامین و معانی هرکدام را مورد بحث قرار داده است.
این کتاب دو هدف را دنبال میکند؛ استخراج کلمهها و ترکیبهای تازه و بکر از لابلای اشعار شاعران بزرگ معاصر فارسی که در این بخش نگارنده تلاش کرده حجم بزرگی از خلاقیتها و آفرینشهای زبانی شاعر را در قالب واژهنامهای اختصاصی ارائه کند. هدف دوم آن است که این فرهنگ میتواند تا حد زیادی مواد و مصالح لازم را برای بررسیهای ادبی و زبانشناسی در حوزههای گوناگون سبکشناسی و نقد ادبی درباره شاعر و ادبیات معاصر فراهم آورد. این کتاب فرهنگ اشعار فروغ فرخزاد است که نویسنده کوشیده این دو هدف را در آن دنبال کند.
از آن جا که اندیشه در اشعار اخیر شمس لنگرودی جایگاه مهم و برجستهای پیدا کرده است، گفت و گو با او به سمت جهانبینی و تفکراتش رفت. البته در این میان، مجه پررنگ دیگر در شعر شمس، یعنی عاشقانگی و تغزل هم از قلم نیفتاد و با او در این باره به پرسش و پاسخ پرداختیم.
با شمس لنگرودی درباره چهار موضوع به گفتوگو پرداختهایم: تعریف شعر در نزد شاملو، آراکائیسم در شعر او، تاثیر شاملو بر شعر معاصر ایران و فرآیند تکوینی شعر شاملو. علاوه بر این موضوعات، در باب مدرنیسم در شعر و شاعری شاملو هم بحث شد. با همین اشاره مختصر به سراغ نظریات شمس لنگرودی میرویم تا از چشم او به جهان شعری شاملو نگاه کنیم.