کتابخانه مجازی ادبیات

مطالعه مقايسه‌اي صورت‌بندي ساخت معنا، گونه‌اي کاوش زبان‌شناختي ـ تاريخي است که فارغ از روابط خويشاوندي زبان‌ها، امکان مطالعه‌هاي تطبيقي ميان آنها را فراهم مي‌آورد. اين‌گونه مطالعه، تابدانجا که به زبان‌شناسي مربوط مي‌شود، زمينه شناخت برخي ريشه‌هاي ناشناخته را فراهم مي‌آورد و در يافتن حلقه‌هاي گم شده از زنجيره دگرگوني‌هاي واژگاني، ما را ياري مي‌رساند. پژوهش در حوزه صورت‌بندي ساخت معنا، فراتر از زبان‌شناسي، در واقع نوعي مطالعه از مقوله تاريخ انديشه نيز هست و مي‌تواند زاويه‌هايي از فکر و فرهنگ ملت‌هاي گوناگون را براي ما آشکار کند.

تشبيه مرکب گونه‌اي از تشبيه است که در آن دو هيات به يکديگر مانند مي‌شوند. مشبه به در اين تشبيه، بيش از يک جزء و تصوير حاصل از تشبيه، مرکب است. در تشبيه مرکب، عناصر متعددي از مشبه به مورد نظر شاعر هستند که ضمن ترکيب با يکديگر به صورت يک «کل واحد» به مشبه پيوند مي‌خورند. در خصوص تشبيه مرکب گفته‌اند: تشبيهي است که مي‌توان تصوير حاصل از آن را به صورت يک تابلو نقاشي درآورد. اين تشبيه در روند تطور هنري خود از سبک خراساني عبور کرده و سرانجام به شکلي بسيار فشرده، در شعر سبک عراقي و هندي جلوه کرده است. فرخي سيستاني و منوچهري دامغاني از شاعران طراز اول سبک خراساني هستند که در ديوانشان تشبيه و مخصوصا تشبيه مرکب جايگاه خاصي در زمينه تصويرگري و تخييل دارد. در ديوان فرخي سيستاني تشبيه، بيشتر زمينه‌هاي اشرافي و سپاهي دارد و نيز متضمن مدح ممدوح و وصف عناصر درباري است، اما در شعر منوچهري که شاعري طبيعت‌گرا و اهل توصيفات پيچيده از طبيعت است، تشبيه مرکب در خدمت توصيف و خلق تصاوير طبيعي قرار گرفته و از اين نظر وي هنرمندانه‌تر با اين ابزار صورخيال برخورد کرده است. ساختارهاي خاصي از نظر تعدد ابياتي که در آنها تشبيه مرکب آمده در ديوان هر دو شاعر به چشم مي‌خورد که اولين نمونه‌هاي اسلوب معادله و تشبيه تمثيل از آن دست هستند. در اين تحقيق به بررسي و تحليل ساختارهاي سه بيتي، دو بيتي و تک بيتي متضمن تشبيه مرکب در ديوان اين دو شاعر پرداخته‌ايم.

خواجه عمادالدین علی بن محمود، مشهور به عماد فقیه کرمانی، دانشمند و عارف شاعر پارسی‌گوی مشهور ایرانی عصر تیموری است. وی از معاصرین حافظ و ستایشگران آل مظفر است که در میان آنها به‌ویژه به شاه شجاع ارادت فوق‌العاده‌ای داشته است. این کتاب دربرگیرنده مجموعه مقالاتی است که به مناسبت همایش بزرگداشت خواجه عماد فقیه کرمانی در سال 1381 در کرمان برگزار گردیده بود. عناوین برخی از نوشتارهای کتاب بدین ترتیب است: عماد فقیه شاعری عاشق/ حسین آقاحسینی، تصوف و عرفان قرن هشتم هجری و عرفان خواجه عماد کرمانی/ علی‌اوسط ابراهیمی، صعود هنری غزلیات عماد/ محمدصادق بصیری، ز کوی سلامت گرفته کناری/ مهدخت پورخالقی چترودی، صور خیال و زیبایی‌های آن در شعر عماد/ نرگس جابری نسب، محبت‌نامه و مناظره‌های خواجه عماد/ محمدحسین خسروان، وزن عروضی و تبلور عاطفه در غزل خواجه عماد کرمانی/ مریم خلیلی جهان‌تیغ، جایگاه عماد فقیه کرمانی در ده‌نامه سرایی/ ابوالقاسم رادفر و ..... .

این کتاب دربرگیرنده گزیده‌ای از بیست کتاب مهم عرفانی است. در ابتدا و در بخش درآمد کتاب، به اختصار سیر تاریخی آثار عرفانی و گونه‌ها و موضوعات و سایر مباحث این نوع ادبی معرفی شده است. در گزینش هر قطعه این ملاک‌ها مدنظر بوده است: زیبایی، شیوایی و آسان‌فهمی؛ درون‌مایه و محتوای ارزشمند؛ منطقی و پذیرفتنی بودن؛ میزان اهمیت در اندیشه‌های عرفانی؛ کمک به درک سیر تکامل اندیشه‌های عارفانه. برای فراهم شدن سهولت درک مضمون هر قطعه، به آن عنوانی داده شده است.