تاریخ مسعودی معروف به تاریخ بیهقی که مجلدات پنجم تا دهم کتاب بزرگی است به نام «جامع التواریخ» یا «جامع فی تاریخ آل سبکتکین» یا «تاریخ آل محمود» یا «تاریخ آل سبکتکین» تألیف نویسنده معروف قرن پنجم ایران ابوالفضل محمد بن حسین کاتب بیهقی و یگانه قسمتی است مستقل که از آن کتاب بزرگ مانده است. این کتاب به چند جهت یکی از مهمترین کتابهای نثر فارسی است: نخست آنکه حدود هزار سال است که نوشته شده و اگر کهنهپارهای از آن زمان به دست میآمد، غنیمتی بزرگ بود، چه اینکه به گفته و نوشته مردی که در زمان خود ادیب و دانشمند و نویسنده و خوشنویس بوده است. دوم آنکه یگانه کتابی است که جزئیات زندگی شبانهروزی و کردار و گفتار مردم ایران را در زمانهای قدیم دربر دارد. سوم اینکه تاریخ مفصل زمانی است که عبرتهای بسیار در بردارد. چهارم آنکه از نظر لغت و صرف و نحو و ترکیبات و تعبیرات و تلفیقات زبان فارسی گنجینه بیمانندی است. بالاخره اینکه داستانها و حکایات و اشعار بسیاری از دورههای پیش از غزنویان را دربر دارد که برای ادبیات و تاریخ ایران بسیار سودمند است.
محمد درخشش در مقدمه کتاب خطابه آقای سیدحسن تقی زاده می گوید: در طی سلسله سخنرانی های سال 1337 باشگاه مهرگان به علت آنکه، نهضت مشروطیت ایران قسمت مهمی از تاریخ کشور ما را تشکیل میدهد اینجانب برای روشن شدن نکات تاریک این نهضت تاریخی از دانشمند محترم جناب آقای تقی زاده درخواست نمودم مشاهدات و اطلاعات خودشان را ضمن یک یاد دو سخنرانی در باشگاه مهرگان برای معلمین بیان نمایند و بسیار از ایشان متشکرم که دعوت بنده را قبول فرمودند و در باشگاه مهرگان به ایراد یک سلسله سخنرانیهای مفید و مهم اقدام نمودند.
سرزمین کهنسال دلاوران ایران باختری از نظر جغرافیای تاریخی و تاریخ مرموز و ناشناخته است. اگر آنطور که در خارج از ایران محققانی چون هرتسفلد، دمرگان، مینورسکی، رالنسن، سر ارول استین برای بررسی گذشته های این سرزمین کوشیده اند فضلای کشور نیز توجهی ابراز می داشتند. اینک بسیاری از زوایای تاریک تاریخ چند هزارساله میهن ما روشن شده بد. نخستین کتابی که درباره لرستان به چاپ رسید مجموعه ای از غلامرضا خان والی و انیس المسافر نام داشت. کتاب مذکور در بوشهر به چاپ رسیده و مشتمل بر آگاهی هایی در مورد جانوران شکاری و فرمانروایان لر از حسین خان والی تا زمان مولف است، پس از آن باید از جغرافیای نظامی لرستان تالیف سپهبد رزم آرا نام برد که مشتمل بر جغرافیای مناطق با توجه به جنبه نظامی انها و ورود قوای دولتی به لرستان و سرکوبی عشایر این منطقه می باشد. آقایان بهمن کریمی و محمدعلی امام شوشتری نیز چند صفحه ای از کتابهای جغرافیای تاریخی غرب ایران و تاریخ جغرافیایی خوزستان را به لرستان اختصاص داده اند. با این حال تا به امروز کتابی که منحصر به تاریخ یا جغرافیای تاریخی این قسمت از ایران باختری باشد تالیف نشده است.
حسنک وزیر آخرین وزیر سلطان محمود غزنوی بود که به دستور مسعود غزنوی و به فتوای خلیفه بغداد تحت عنوان قرمطی بودن به دار آویخته شد. صحنه به دار آویختن حسنک که در تاریخ بیهقی آمده است بیشک یکی از شاهکارهای نثر قرن 5 فارسی است. تاریخ بیهقی بسیار مستند و قابل اعتماد است، همه جا وقایع را با عرضه داشتن اسناد حقیقی قابل اطمینان میسازد و درستی اخبار را تاکید میکند. از مزایای تاریخ بیهقی بیطرفی کامل مولف است، هرگز در مدح یا ذم مبالغه نکرده است، خاصه هرگز به ذم کسانی که از مقامات عالی معزول گشته و مغضوب دربار شدهاند نمیپردازد. کتاب تاریخ بیهقی همانقدر که از نظر تاریخ مهم است، از لحاظ ادبی نیز با ارزش است و نمونه بسیار عالی از نثر دوره غزنوی است
حقیقت این است که در کتاب تاریخ بیهقی آگاهیهای ارزندهای از تاریخ سیاسی و اجتماعی عصر غزنویان وجود دارد که جای آن در دیگر کتابها خالی است و هرگز نمیتوان از آنها غافل ماند؛ اما لطف کار بیهقی در الفیق تاریخ و ادب است. کوشش نویسندگان در این کتاب بر آن بوده تا این روح ادبی ـ تاریخی کتاب، چنانکه هست بر جای بماند. در این گزیده متن «تاریخ بیهقی» تصحیح دکتر علی اکبر فیاض، چاپ دانشگاه فردوسی مشهد که منقحترین و کاملترین متن بیهقی است، مبنای کار بوده است.