حقیقت این است که در کتاب تاریخ بیهقی آگاهیهای ارزندهای از تاریخ سیاسی و اجتماعی عصر غزنویان وجود دارد که جای آن در دیگر کتابها خالی است و هرگز نمیتوان از آنها غافل ماند؛ اما لطف کار بیهقی در الفیق تاریخ و ادب است. کوشش نویسندگان در این کتاب بر آن بوده تا این روح ادبی ـ تاریخی کتاب، چنانکه هست بر جای بماند. در این گزیده متن «تاریخ بیهقی» تصحیح دکتر علی اکبر فیاض، چاپ دانشگاه فردوسی مشهد که منقحترین و کاملترین متن بیهقی است، مبنای کار بوده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
عظیمترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضلالله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازانخان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.
حسنک وزیر آخرین وزیر سلطان محمود غزنوی بود که به دستور مسعود غزنوی و به فتوای خلیفه بغداد تحت عنوان قرمطی بودن به دار آویخته شد. صحنه به دار آویختن حسنک که در تاریخ بیهقی آمده است بیشک یکی از شاهکارهای نثر قرن 5 فارسی است. تاریخ بیهقی بسیار مستند و قابل اعتماد است، همه جا وقایع را با عرضه داشتن اسناد حقیقی قابل اطمینان میسازد و درستی اخبار را تاکید میکند. از مزایای تاریخ بیهقی بیطرفی کامل مولف است، هرگز در مدح یا ذم مبالغه نکرده است، خاصه هرگز به ذم کسانی که از مقامات عالی معزول گشته و مغضوب دربار شدهاند نمیپردازد. کتاب تاریخ بیهقی همانقدر که از نظر تاریخ مهم است، از لحاظ ادبی نیز با ارزش است و نمونه بسیار عالی از نثر دوره غزنوی است
تاریخ مسعودی معروف به تاریخ بیهقی که مجلدات پنجم تا دهم کتاب بزرگی است به نام «جامع التواریخ» یا «جامع فی تاریخ آل سبکتکین» یا «تاریخ آل محمود» یا «تاریخ آل سبکتکین» تألیف نویسنده معروف قرن پنجم ایران ابوالفضل محمد بن حسین کاتب بیهقی و یگانه قسمتی است مستقل که از آن کتاب بزرگ مانده است. این کتاب به چند جهت یکی از مهمترین کتابهای نثر فارسی است: نخست آنکه حدود هزار سال است که نوشته شده و اگر کهنهپارهای از آن زمان به دست میآمد، غنیمتی بزرگ بود، چه اینکه به گفته و نوشته مردی که در زمان خود ادیب و دانشمند و نویسنده و خوشنویس بوده است. دوم آنکه یگانه کتابی است که جزئیات زندگی شبانهروزی و کردار و گفتار مردم ایران را در زمانهای قدیم دربر دارد. سوم اینکه تاریخ مفصل زمانی است که عبرتهای بسیار در بردارد. چهارم آنکه از نظر لغت و صرف و نحو و ترکیبات و تعبیرات و تلفیقات زبان فارسی گنجینه بیمانندی است. بالاخره اینکه داستانها و حکایات و اشعار بسیاری از دورههای پیش از غزنویان را دربر دارد که برای ادبیات و تاریخ ایران بسیار سودمند است.