کتابخانه مجازی ادبیات

گویش خراسانی از گویش‌های اصیل و مهم زبان فارسی است که به سبب کثرت مردمانی که بدان سخن می‌گویند و نیز به سبب پایگاه محکمی که زبان فارسی همیشه در خطه خراسان داشته است، شناخت آن بایسته و سودبخش است. بسیاری از واژه‌هایی که در گذشته بخشی از گنجینه زبان فارسی را ساخته‌اند، امروزه در زبان روزمره کاربرد خود را از دست داده‌اند؛ اما در گویش خراسانی هنوز رواج دارند و زنده و کارساز مانده‌اند. میان آنها واژه‌های رسا و زیبا و مفیدی به چشم می‌خورند که امروز هم می‌توانند به کار آیند و بر غنای زبان بیفزایند. این کتاب به همین انگیزه‌ها فراهم آمده است. واژگان این فرهنگ عامیانه و گفتاری‌اند. واژگان خارجی رایج در پارسی خراسان در این فرهنگ کمتر آمده است.

منظور از این بررسی، نخست ضبط و ثبت گویش‌های رو به فراموشی‌نهاده نراق و محلات و بعد از آن برآورد شماره گویش‌های زنده و نمونه‌برداری از آنها در منطقه‌ای بوده است که از شمال به قم، از خاور به تفرش و اراک و خمین، از جنوب به اصفهان و گلپایگان و از باختر به کاشان محدود می‌گردد. گویش‌هایی که در این بخش بدان‌ها سخن گفته می‌شود، در همه جا «راجی» یا «رایجی» نامیده می‌شود.

این کتاب دربردارنده نه گونه از گویش‌های تاتی، تالشی و گیلکی است و در آن سه گونه از هر گویش، ضمن توصیف، نخست با همدیگر و در ادامه با گویش‌های دیگر و در آخر با زبان‌های ایرانی باستان و ایرانی دوره میانه مقایسه شده‌‌اند. حاصل تحقیق نشان از آن دارد که این سه گویش، در بخش فعل بسیار نزدیک به همدیگر هستند؛ یعنی شباهت‌های ساخت فعل آنها بسیار و تفاوت‌شان اندک است. گویش تاتی بیش از تالشی و گویش تالشی بیش از گیلکی ویژگی‌های کهن زبانی را حفظ کرده‌اند و گیلکی ضمن حفظ ویژگی‌های فراوان کهن، به دلایل مختلف بیش از دو گویش دیگر تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفته است.

گويش‌هاي ايراني که گاه همپاي زبان فارسي و گاه بيش از زبان فارسي قدمت دارند، ذخايري هستند که با گذشت ساليان دراز مي‌توان از دل آنها به فرهنگ غني و پربار ايراني دست يافت و با شناخت هر چه بيشتر اين گويش‌ها مي‌توان به شناخت بيشتر زبان فارسي و باروري آن کمک فراواني نمود؛ اما گاه پراکندگي و کمبود منابع در زمينه تعداد کثيري از گويش‌هاي ايراني نو باعث شده است که نتوان آن چنان که شايسته است درباره آنها نظر داد و به تحليل و طبقه‌بندي آنها پرداخت و بدان خاطر بايد از هرگونه مواد و پيکره زباني به دست آمده از چنين گويش‌هايي استقبال کرد. گويش تاتي که در زمينه ارتباطش با زبان آذري و زبان‌هاي ديگر ايراني، نظرات بسياري ذکر شده، از گويش‌هايي است که گونه‌هاي فراواني دارد و يکي از آنها تاتي کلاسور (kalāsur) از گويش‌هاي تاتي آذريايجان است. آنچه از اين گويش در دست داريم، دو مقاله از آقاي احمد اصغري است که در شماره‌هاي قبلي نشريه دانشکده ادبيات و علوم انساني تبريز چاپ شده بود. بنا به اهميت اين گويش در حال فراموشي و نيز بنا به اين دليل که از اين گويش، مواد زباني قابل اعتماد ديگري در دست نداريم، نگارنده در اين مقاله به بررسي و تحليل آن گويش پرداخته است. آنچه در اين مقاله آمده تحليل مواد قبلي و استخراج ويژگي‌هاي ديگر گويش تاتي کلاسور از روي مواد زباني ارائه شده است که در دو بخش تنظيم شده است: 1ـ تحليل و بررسي تحقيق قبلي، 2ـ ويژگي‌هاي ديگر زباني تاتي کلاسور. در بخش دوم مقاله، سعي نويسنده بر آن بوده ضمن برشمردن ويژگي‌هاي زباني تاتي کلاسور، با گويش‌هاي تالشي و تاتي خلخال نيز به طور تطبيقي مقايسه شود.