کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب حاصل تحقیقات دو تن از خاورشناسان جمهوری آذربایجان است. منابعی که در این تحقیقات مورد استناد و مطالعه قرار گرفته، از نظر زبان شامل منابع ترکی آذری، ترکی استانبولی، فارسی، عربی، روسی، انگلیسی، فرانسه می‌باشد. آنچه بر اهمیت کتاب می‌افزاید دو جنبه موجود در آن باشد: 1. سیر تاریخی و نشو و نمای زبان و ادبیات فارسی که در این کتاب هر چند به صورت کلی اما دقیق و استادانه نشان داده شده است. 2. تاریخ زبان‌شناسی فارسی که در این اثر مورد بررسی قرار گرفته و نقاط ضعف و قوت آن نشان داده شده و اهمیت مطالعه تطبیقی و مقایسۀ تاریخی زبان فارسی برای گسترش این زبان ثابت گردیده است.

با‏وجود اهمیت ساخت سببی ـ که جزء جهانی‌هاست ـ و نیز انجام‏شدن پژوهش‏های گسترده درباره این‏گونه ساخت‌ها در زبان‌های دیگر، تحقیق درباره ساخت‌ سببی ریشه‏ای، تک‏واژی و کمکی ترکی آذری، محدود به بررسی‌های سنتی است، و توصیف‌ها به افزوده‏شدن تک‏واژ سببی دئر (dir) به پایه‏های فعلی‏ای چون قاچ دیرماق (qaçdirmaq)، یعنی دواندن/ دوانیدن و یاتدیرماق (yatdirmaq)، یعنی خواباندن/ خوابانیدن اختصاص دارند؛ بنابر‏این، در پژوهش حاضر، به بررسی معنایی، نحوی و کار‏برد‏شناختی ساخت سببی ریشه‏ای، تک‏واژی و کمکی در چهار‏چوب دستور نقش و ارجاع می‌پردازیم. مهم‌ترین نتایج حاصل از این بررسی به شرح ذیل است: الف) سببی‌های ریشه‏ای، تک‏واژی و کمکی، القا‏کننده سببی مستقیم هستند؛ ب) فعل‏ها بیشتر، فرایند‏های مفید و دست‏آورد را نشان می‏دهند؛ ج) ساخت‌های سببی در حالت بی‌نشان، دارای تأکید محمولی هستند؛ ولی در حالت نشان‌دار هم می‌توانند تأکید محدود و هم نوع جمله‌ای را داشته باشند.

هدف از این مقاله بررسی فاعل نحوی بی‌آوا (pro) و انواع آن در زبان فارسی نوین در چارچوب رویکرد اصول و پارامترهاست. در این مقاله نشان داده می‌شود که pro در زبان فارسی می‌تواند هم ارجاعی و هم غیرارجاعی باشد. غیرارجاعی بودن این مقوله تهی، در زبان فارسی، به ساخت سببی با فعل «دادن» و ساخت متعدی غیرشخصی/غیرارجاعی محدود می‌شود. بدین ترتیب نگارنده پیشنهاد می‌کند که در نظریه پارامترهای رویکرد اصول و پارمترها، در مورد رخداد این مقوله تهی می‌بایست شرطی را ملحوظ دانست که وی آن را «محدودیت عدم بروز مقوله بی‌آوای pro» می‌نامد.

در این پژوهش، ضمن بیان اهمیت اختصار‏سازی و ویژگی‌های آن در زبان فارسی، با ذکر نمونه‌هایی از خط میخی فارسی باستان و خط پهلوی، قدمت این فرایند واژه‌سازی را در زبان‌های ایرانی نشان داده‌ایم و با معرفی دو اصل اقتصاد و کم‌کوشی و رابطۀ آنها با زبان، و نیز بیان دیدگاه زیف (1949) و مارتینه (1962)، این فرایند را توجیه‌پذیر دانسته‌ایم. اصل اقتصاد نقش بسیار مهم و تعدیل‌کننده‌ای در زبان دارد؛ به طوری که هر‏گونه تغییر غیر‏اقتصادی که در صرف انرژی و تلاش، هزینۀ زیادی را بر نظام تحمیل کند و مانع فهم باشد، به‏ طور خودکار حذف و یا از آن اجتناب می‌شود. طبیعت اقتصاد، معیاری برای تنظیم تمامی جنبه‌های رفتار بشری است و اصل کم‌کوشی آن را کنترل می‌کند. در یک فرایند پویا مثل تغییر زبانی، کلمه‌ها پیوسته در‏ حال کوتاه‌شدن، پس‌و‏پیش شدن، حذف‌شدن، قرض‌گیری و دگرگونی معنایی هستند. این رخداد در تمامی زبان‏‌ها طبیعی است و زبان فارسی نیز از این قاعده مستثنی نیست. در این مقاله، با ذکر نمونه‌هایی از اختصار‏ات حک‌شده بر سکه‌های ایران باستان و اختصار‏ات هُزوارشی نشان می‌دهیم که جدّ زبان امروزی ما از این فرایند واژه‌سازی به خوبی بهره می‌گرفته است.