سنجش آثار ادبی دو سرزمین گوناگون سودمندیهای بسیاری دارد. در این گفتار دو گونه از این سودمندیها بررسی شده است. نخستین برآیند ژرفکاوی آثار ادبی، دستیابی به دریافتهای تاریخی، اجتماعی است. برای نمونه در این گفتار با سنجش موقعیت زنان در آثار ایرانی و اروپایی، نقش کمتر زنان در آثار ایرانی و تاریخ ایران آشکار شده است. در آثار اروپایی، زنان هم نقش چشمگیرتری دارند و هم به انجام کردارهای آرمانگرایانه میپردازند؛ ولی در آثار ایرانی، نقش زنان کمتر است و آرمانگرایی هم در کردار مردان دیده میشود. سودمندی دیگر سنجش آثار ادبی در گستره جهانی، آشنایی با شیوههای داستانپردازی بهکاررفته در آثار ایرانیان و غیرایرانیان است. در این بخش با اشاره به شیوه سوررئالیسم، نمونههایی از همانندی آثار کهن ایرانی با این شیوه آمده است. به جز همانندی شیوههای کلی داستانپردازی مانند سوررئالیسم، جریان سیال ذهن و رئالیسم جادویی، برخی همانندیها در عناصر داستانپردازی آثار کهن ایرانیان هم دیده میشود که در بخش پایانی به نمونههایی از اینگونه همانندیها پرداخته شده است.
در این کتاب، آثار گروهی از شاعران فرانسه با تقسیمبندی خاصی مورد بررسی قرار گرفته است. در تقسیمبندی شاعران و انتساب آنها به یک شیوه خاص ادبی نظر نقادان فرانسوی نیز همواره با هم یکسان نیست. برای مثال یکی نروال را شاعر رمانتیک به شمار میآورد و دیگر او را پیشرو شاعران تازهجوی پس از خود میداند و این از آنروست که شیوههای گوناگون ادبی، مرز دقیق و مشخصی ندارد. جدول خلاصه مهمترین شیوههای ادبی فرانسه از آغاز شکفتگی ادبیات بر این کتاب افزوده شده و به فصول کتاب پیوند داده شده است.
این کتاب دربرگیرنده نوشتههایی است درباره رامبراند، ویلیام بلیک، دلاکروا، فرانسیسکو گویا، گوستاو گوربه، پل گوگن، رنه مارگریت و سالوادور دالی، آثار آنها و شیوههایی که به آن منتسب شدهاند. در اینجا ضمن آشناشدن با زندگی این هنرمندان برجسته هنر نقاشی اروپا، از باروک تا سوررئالیسم، بررسیهای تحلیلی پیرامون شیوه نقاشی هر یک از آنها صورت گرفته و توضیحات آورده شده که لزوماً درصدد آن نبوده تا تاریخنگاری صرفی باشد از هنر نقاشی غرب. افزون بر این، تابلوی برجستهای از آثار هر یک از این نقاشان انتخاب و به تجزیه و تحلیل صورت و موضوع از جهت کارکرد عناصر بصری آن پرداخته شده است.