کتابخانه مجازی ادبیات

نویسنده این سطور حسین فرزند مرحوم محمدهاشم مشهور به ذوالقدر شجاعی کارمند پایه 9 وزارت دارائی (ممیز مستقل حسابهای اداره کل درآمدها) که در ذیحجه سال 1374 برابر با تیر 1334 شمسی توفیق تشرف به مکه معظمه را داشتم از همان روزهای اولیه مراجعت قصد داشتم که شرح جریان این سفر روحانی را به رشته تحریر درآورم که هم خاطرات این مسافرت ثبت و ضبط شده و هم آنکه شاید برای علاقمندان راهنمای مفید و سودمندی شود ولی از بدو ورود به تهران رعایت نزاکت های اجتماعی و دید و بازدیدهای سروران عزیز و دوستان گرام مجال شروع باین کار را نمی داد اینک که فی الجمله فراغتی حاصل گردیده است اقدام به تحریر نموده و از خداوند بزرگ حسن ختام آنرا مسئلت دارم.

بطور خلاصه روش کار در این رساله این است که اسم اشهر رجال را با مراجعه به منابع و ماخذ مختلف انتخاب کرده و شرح مختصری از زندگانی این کسان را در چند سطر آورده است. بطور کلی در این رساله اسامی اشهر و مختصری از شرح حال رجال سیاسی و مولفین و اشخاص مهم بین سالهای 1264-1313 ق به ترتیب الفبایی حرف به حرف و با ارجاعات هر کدام آورده شده است. در انتخاب اشخاص به این نکته توجه شده که این فرد اگر رجل سیاسی است و بیشتر در فاصله این دوره بازیگر صحنه سیاست بوده است، شرح حال آن آورده شده است و اگر چنانچه این شخص مولف است بیشتر توجه شده که تالیفات این شخص در این دوره تالیف و یا نشر گردیده باشد. در غیر این صورت از آوردن شرح حال رجالی که فقط در این دوره متولد شده و در دوره های بعد به نضج و کمال رسیده و یا اثراتی از خود باقی گذاشته اند، خودداری شده است. برای پیدا کردن و انتخاب هر اسم اشهر سعی گردیده در سه الی پنج ماخذ مورد بررسی قرار گیرد و ماخذ نیز عینا در پاورقی هر صفحه با شماره صفحات ماخذ ذکر شده است.

فرهاد میرزا معتمدالدوله (1233-1305 هجری قمری) از مشاهیر و رجال و شاهزادگان قاجار، فرزند عباس میرزا نایب‌السلطنه و عموی ناصرالدین شاه بود. آنچه درباره شخصیت علمی و فرهنگی او خودنمایی می کند، تحقیق و تتبع او در ضمن امور مملکتداری و حکمرانی اوست.فرهاد میرزا در علوم ریاضی، ادبیات، تاریخ، جغرافیا، نجوم، هندسه و ... تسلط داشت و کتاب های زنبیل، مقتل قمقام، کنز الحساب، هدایه السبیل، فرهنگ جغرافیایی ایران، جام جم و نصاب انگلیسی به فارسی را تالیف نمود که گواه وسعت معلومات وی، در زمینه های تاریخ و جغرافی و اخبار و احادیث و دقایق ادب فارسی و عربی است. معتمد الدوله طبع شعر نیز داشت و در سروده هایش فرهاد تخلص می کرد. کتاب پیش رو که با استفاده از نسخه چاپ سنگی و همت حاجی محمد رمضانی در انتشارات پدیده (کلاله خاور) و در سال 1367 به چاپ دوم رسیده است، به خط نستعلیق و در موضوعات گوناگون در نظم و نثر تالیف شده است.

این کتاب دربردارنده 47 نامه ادبی و تاریخی است که بین سال‌های 1252 تا 1291 قمری برای سلطان وقت و رجال آن زمان از جمله ناصرالدین شاه، اعتضادالسلطنه، حسنعلی خان گروسی وزیرمختار، شعاع السلطنه، میرزا یوسف مستوفی الممالک، میرزا سعیدخان وزیر امور خارجه، میرزا هدایت وزیر دفتر، حسام السلطنه و ... نوشته شده است و اوضاع اجتماعی و تاریخی دوران قاجار به طور اعم و وقایع و اتفاقات بین سال‌های مزبور به طور اخص با نثری شیرین و کنایات و تعابیر بدیع به رشته تحریر کشیده شده است. غیر از این 47 نامه، نامه دیگری هم در آخر متن این کتاب آورده شده که فرصت‌الدوله شیرازی در جواب نامه فرهادمیرزا نوشته است که صرف‌نظر از زیبایی کلام و نکات ادبی، دارای مطالب مهم تاریخی است.