کتابخانه مجازی ادبیات

سلجوق تیره‌ای از ترکان که بر کناره‌های رود سیحون زندگی می‌کردند، در عصر سلطان محمود غزنه نیرومند شدند و پس از رحلت او طغرل بیگ به همراهی برادرش داود چقری بیگ با فرزند دلیر محمود به نام مسعود رجائی به نام دندانقان رزم نمود و او را شکست داد و به زودی بر همه فلات ایران مسلط شد تا به بغداد رسید و القایم با مرالله خلیفه وقت او را به احترام پذیرفت و به اختیار او درآمد. این مجلد از تاریخ زبان و ادبیات ایران، تاریخ ادبیات از زمان طغرل سلجوقی تا عصر هلاکوی چنگیزی را دربر می‌گیرد.

عصر صفوی عصر شکوفایی فرهنگ و هنر و همچنین صنعت است. اصفهان به عنوان پایتخت در محور اقتصاد و صنعت بسیار توسعه یافت و در اثر پیشرفت صنایع طبقه اجتماعی جدیدی به نام صنعتگران اهل حرفه پدید آمد. این طبقه جدید مقدمات تحصیلی را برای استفاده از ادبیات فارسی نداشتند در نتیجه ادبیاتی با مشخصات عامه‌پسندی و ساده‌گرایی در ایران رواج یافت. در این ادبیات عامه‌پسند قصه‌خوانی رشد بیشتری کرد. قصه‌های این دوره را می‌توان در چهار موضوع مذهبی، عاشقانه، حماسی و عامیانه دسته‌بندی کرد. در این مقاله سعی شده به چگونگی ایجاد ادبیات عامه‌پسند و جنبه‌های متفاوت آن پرداخته شود.

از اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری، تقریبا همدوش با نثر ساده و بی تکلفی که دنباله نثر دوره سامانی وغزنوی بود، شیوه‏ای در نثر فارسی بوجود آمد که بتدریج آن را از صورت ساده و روان و مرسل و دور از تکلفات و پیرایه‏ های لفظی و آرایشهای صوری دور ساخت و در طی قرنهای ششم و هفتم تقریبا جای آن را بگرفت. دلایل عمده‏ این تحول را در عوامل ذیل می‏توان خلاصه کرد: گذشتن مدتی بالنسبه مدید از حمله عرب و انقطاع تدریجی رابطه ادبی ایرانیان با گذشته خود. نفوذ و قوت روز افزون دیانت اسلام و علوم متعلق بدان، همچون علم قراءت و تفسیر و فقه و کلام، که خود متضمن رواج و اشاعه زبان و ادب عرب نیز بود و درک و فهم و تعلم و تعلیم این علوم جز با اطلاع بر دقایق آن زبان‏ امکان نداشت، و ایجاد مدارس متعدد علوم دینی در نقاط مختلف ممالک اسلامی از جمله ایران. کثرت مؤلفات بدیع در ادب وبلاغت عرب که مدار آن بیشتر بر توجه به بدایع لفظی و ارزش خاص لفظ در کلام بود، ورغبت فراوان نویسندگان و منشیان و مترسلان در فراگرفتن فن انشا و ترسل بدین آثار. پیمودن نثر فارسی مراحل ابتدایی خود را در شیوه ساده نویسی و رسیدن آن بذروه کمال خود در این طریق، میل و توجه خاص نویسندگان فارسی زبان بر متوقف نماندن این سیر تکاملی، وتحقق بخشیدن بدان بوسیله سرمشق قرار دادن آثار مصنوع و متکلف ادب عرب، و بوجود آوردن آثاری شبیه بدان درنثر فارسی.

این کتاب در سال 1354 برای درس قرائت زبان و ادبیات فارسی دانشجویان فراهم آمده و شامل سه بخش به این ترتیب است: نمونه‌هایی از نثر پیشینیان، نمونه‌هایی از نثر معاصران و نمونه‌هایی از آثار منظوم سخنوران. در تهیه مطالب این کتاب بدین نکته توجه شده که مطالب با عباراتی ساده و روان و داستان‌هایی کوتاه و گیرا آغاز شود و به تدریج به طرف مضامین فنی و متون سنگین‌تر پیش رود. در بخش نخست از لطایف، حکایات و نوشته‌های دلپذیر نویسندگان قدیم به ویژه سعدی و همچنین پیروان او بیشتر نقل شده است.