کتابخانه مجازی ادبیات

فرزند خاک، اثر طاهر بن جلون، نويسنده آفريقايي تبار فرانسوي است. در اين اثر، بن جلون با تداعي خاطرات زادگاه خود و با حذف مرز بين واقعيت و خيال، رماني مي‌آفريند و دنياي آميخته از هر دو عنصر را به خواننده عرضه مي‌دارد. آن چه مايه موجوديت اين رمان مي‌شود، مضمون تراژيک آن است كه مصداق زندگي عيني برخي از مردمان جوامع سنتي است. در اين اثر، بن جلون به طرح موضوع جستجوي هويت در شخصيت داستان خويش كه شباهت بسياري به هموطنانش و جوامع شرقي دارد، مي‌پردازد. او تنها به واگويه واقعيت‌هاي عريان جامعه پيرامونش در خلال داستان اكتفا نمي‌كند، بلكه آگاهانه هويت باختگي آنان را مورد انتقاد قرار مي‌دهد. در اين پژوهش، به موازات بررسي اين مقوله، سعي شده است تا با تحليل اين اثر از حيث موضوع داستاني، شخصيت‌پردازي و نگاه انتقادي نويسنده به جامعه‌اش را بررسي كنيم و نتايج «هويت تحميلي» و رويكرد نامناسب برخي از جوامع سنتي را به داشتن فرزند دختر را در خلال اثر مورد مطالعه قرار دهيم.

عطار عارف شاعري است كه با تاليف تذكره الاوليا نقش شگرفي در حوزه ادبيات منثور فارسي احراز کرده و يكي از شيرين‌ترين شاهكارهاي عرفاني ادب ايران را به يادگار گذاشته است. اخلاص مولف به همراه بي پيرايگي زبانش موجب شده است كه تنها كتاب نثر او از برجسته‌ترين آثار تاريخ تصوف ايران شمرده شود و در رديف اسرارالتوحيد محمدبن منور در فرهنگ و شكل‌گيري و ترويج تصوف از منابع قابل اعتماد قرار گيرد. عطار بيش از محتوا در ساختار اين اثر موثر بوده و چون هدف تعليمي داشته با زباني ساده و رسا به القاي مطلب پرداخته است. شيفتگي او به اقوال عرفا در سراسر كتاب مشهود است. او سخن مشايخ را بعد از آيات و احاديث بهترين راهنماي بشر مي‌داند و سالكان را با آن چراغ به جانب سعادت جاوداني رهنمون مي‌سازد و به اين خاطر كتاب خود را بهترين پديده آفرينش قلمداد مي‌كند. اينجا با نگاهي گذرا به احوال و آثار عطار ابتدا صورت و محتواي تذكره الاوليا و اعتقادات عرفاني مولف كه در لابه لاي اقوال مشايخ نهفته است، مي‌آيد. سپس ارزش‌هاي تاريخي، عرفاني و ادبي كتاب و نهايتا شيوه كاربرد آيات و احاديث آن مورد ارزيابي قرار مي‌گيرد.

انگیختگی به‏معنی وجود سر‏نخی در صورت، برای رسیدن به معناست و به‏طور مستقیم، ما را از صورت به معنا رهنمون می‏شود؛ بدان معنا که رابطه صورت و معنا همواره یا تنها قرار‏دادی نیست و یا اینکه گاه رابطه قرار‏دادی به رابطه تصویر‏گونه مبدل می‌شود. یکی از انواع انگیختگی‌، انگیختگی در‏سطح واژه‌های‌ مرکب است‌. واژه مرکب شفاف، واژه‌ای است که از مجموع معنای اجزای آن بتوان به معنای کلی دست یافت. درباره انگیختگی، ‌گروهی بر این باورند که واژگان ابتدایی بشر انگیخته بوده‌اند و با گذشت زمان، به‏دلیل روی‏دادن تغییر‏های آوایی و‏یا دگرگونی‏های دیگر، درجه انگیختگی واژگان کاهش یافته است. در این پژوهش، به‏صورتی عمیق‌تر و دقیق‌تر به این پدیده نگریسته‌ایم و برای بررسی این فرضیه، با انتخاب چهار متن سفر‏نامه از زمان حال و استخراج 2800 واژه محتوایی از آنها، انگیختگی واژگان مرکب را در این متن‏ها بررسی کرده‏ایم؛ سپس این واژه‏ها را با 2800 واژه استخراج‏شده از چهار متن در دویست سال پیش مقایسه کردیم تا با بررسی‌ها و مقایسه‌های آماری دریابیم که از دویست سال گذشته تا‏کنون‌، واژگان مرکب زبان فارسی به‏سمت انگیختگی رفته‌اند یا نا‏انگیختگی. مقایسه نتایج حاصل از بررسی این دو دوره نشان می‌دهد که در شمار واژگان مرکب نیمه‏انگیخته در زبان فارسی‌، در زمان حال، افزایشی معنا‏دار نسبت به دویست سال پیش صورت گرفته است؛ اما در شمار واژگان مرکب انگیخته‌، نا‏انگیخته و در مجموع واژگان مرکب‌، تغییری معنا‏دار روی نداده است؛ بنابر‏این شاید بتوان گفت از دویست سال گذشته تا‏کنون، واژگان مرکب نیمه‌انگیخته در زبان فارسی، بیشتر به‏سمت شفافیت پیش رفته‌اند تا تیرگی.

در اين تحقيق، رويکرد معيار را که در چهارچوب رده‌شناسي صرفي به دست داده شده است، در زبان فارسي، برخي گويش‌هاي آن و نيز برخي ديگر از زبان‌هايي که در سرزمين پهناور ايران، بدان‌ها تکلم مي‌شود، بررسي کرده‌ايم. در روي کرد معيار، بر خلاف بيشتر روي کردهاي صرفي ديگر که به پديده‌هاي زباني پربسامد مي‌پردازند، به پديده‌هاي کم بسامد نيز توجه مي‌شود و از منظر اين روي کرد، بسامد کم، دليل اهميت کم نيست؛ بنابراين، بي‌قاعدگي‌ها يا موارد غيرمعمول که معمولا از سوي ديگر روي کردها کنار گذاشته مي‌شوند، در اين روي کرد، با توجه به معيارهايي رده‌بندي مي‌شوند و از طريق اين رده‌بندي‌ها، صورت‌هاي ممکن در زبان‌ها مشخص مي‌شوند. دو پديده مطرح در روي کرد معيار، عبارت‌اند از: همايندي و صورت‌هاي مکمل. گر چه اين دو پديده در صرف زبان فارسي، نادرند، مواردي استثنايي از آن را مي‌توان يافت. بررسي برخي ديگر از گونه‌ها و زبان هاي موجود در ايران نشان مي‌دهد که همايندي در صيغه‌هاي فعل در زبان‌هاي کردي کرمان شاهي، کزيکي، کردي مهابادي، سيستاني، کرمانجي خراساني، کاخکي، خانيکي و فردوسي، پديده‌اي غالب و رايج است و در گويش‌هاي لري و ترکمني هم به صورتي نه چندان متداول وجود دارد؛ اما در گويش‌هاي تايبادي، کاشمري، رقه‌اي، شويلاشتي، خوافي، دلبري، رامسري، اصفهاني و کليمي اصفهاني همايندي وجود ندارد. در اين بررسي، سلسله مرتبه صيغگان را به دست آورده و دريافته‌ايم که برخي معيارها براي تعيين نمونه معيار در صورت‌هاي مکمل، بر زبان فارسي منطبق است و صورت هاي مکمل نيز به ميزاني اندک در تمام زبان‌ها و گونه‌هاي بررسي شده ديده مي شوند.