کتابخانه مجازی ادبیات

در این مقاله، واکه‌های زبان فارسی معیار را بر‏حسب متغیر‏های سازه‌های اول و دوم ( (F1و F2(، بسامد پایه (F0)، شدت (انرژی) و دیرش در هجا‏های CVگفتار اظهاری (همخوان‏ها و واکه‌های زبان فارسی)، به لحاظ صوت شناختی بررسی کرده‌ایم. برای تحقیق، پنج گویشور فارسی‌زبان را از دادگان آوایی فارس دات تلفنی برگزیده‌ایم که هر‏یک، واکه‌های فارسی را در بافت همخوانی (23 همخوان)، با سرعت ثابت تولید کرده‌اند؛ بدین صورت، در‏مجموع، 690 داده (23*6*5 =690) را به دست آورده‌ایم. با توجه به اینکه ارتفاع واکه‌ها با F1، از ‏نوع عکس و رابطه F2با محل تولید واکه (پسین یا پیشین)، از‏نوع مستقیم است، فضای واکه‌های فارسی را بر‏حسب میانگین متغیر‏های F1و F2- F1نشان داده‌ایم و میانگین مقادیر به‌دست‌آمده از بسامد پایه و شدت در واکه‌ها را به‌صورت مستقل از همخوان‌ها نیز تعیین کرده‌ایم . F0در واکه‌ها، با ارتفاع، نسبت مستقیم دارد و انرژی با آن، نسبت عکس دارد. در این بررسی، میانگین دیرش واکه‌ها را نیز محاسبه کرده‌ایم. نزدیک‌بودن مقدار میانگین برخی واکه‌ها به یکدیگر بر‏اساس دست‌کم یکی از متغیر‏های F1وF2 می‌تواند دلیلی قانع‌کننده برای کاهش و نیز گرایش واکه‌هایی ناپایدار مانند /a/به واکه‌های پایدار مانند [ɑ]باشد. در این پژوهش، متغیر‏های بسامد پایه و انرژی در واکه‌ها را در بافت همخوانی، شامل همخوان‌های گرفته واک‌دار و بی‌واک، و همخوان‌های گرفته واک‌دار و رسا نیز محاسبه کرده و دریافته‌ایم که بافت همخوانی مجاور پیشین، در F0و انرژی واکه‌ها اثری ندارد.

در مقاله حاضر، فرایند واجی همگونی همخوان با همخوان را در گفتار فارسی زبانان، به لحاظ صوت‌شناختی بررسی کرده‌ایم. در این راستا، تحلیل صوت شناختی در حوزه‌های شدت صوت، دیرش، سازه اول ( F1 )، سازه دوم ( F2 ) و سازه سوم ( F3 ) آواهای هم جواری انجام شده است که در آنها، فرایند همگونی اِعمال می‌شود. درباره همخوان‌های سایشی بدون سازه، بسامدهایی از نوفه همخوان سایشی اندازه‌گیری شده و بدین منظور، چهار گفته ضبط شده، به لحاظ صوت‌شناختی تجزیه و تحلیل شده است. این بررسی در آغاز، شامل تحلیل ویژگی‌های صوت شناختی هریک از آواهای مورد نظر در بافت غیرهمگون در مواضع آغازین، میان دو واکه و نیز پایانی است و سپس ویژگی‌های به دست آمده از آواهای مورد نظر، با ویژگی‌های صوت شناختی همان آواها در بافت همگونی مقایسه می‌شود. در این حالت، در مواردی که ارزش میانگین هر یک از مشخصه‌های صوت شناختی آوای همگون شده، به مشخصه‌های صوت شناختی آوای اثرگذار بر فرایند همگونی در بافت همگون نزدیک شود، آن متغیر خاص، در فرایند مورد نظر، نوعی همگونی ایجاد کرده است. نتایج تحلیل‌های این تحقیق نشان می‌دهد که در زیربنای فرایند واجی همگونی همخوان با همخوان در فارسی محاوره، نوعی همگونی صوت شناختی در متغیرهای فیزیکی شدت، دیرش، سازه اول، دوم، و سوم وجود دارد.

مقاله حاضر تلاشي است، در پي‌گيري برخي از مفاهيم بديع دانش زبان‌شناسي نوين در آرا حکيم ناصر خسرو قبادياني بلخي که از رهگذر بازخواني يکي از آثار منثور وي با عنوان جامع الحکمتين حاصل آمده است. ابتدا ضمن واكاوي فصل «اندر نطق و كلام و قول» و برخي فصل‌هاي ديگر كتاب، ديدگاه‌هاي ناصر خسرو را در باب زبان يك به يك معرفي كرده‌ايم و آنگاه با مقايسه تطبيقي آرا ياد شده با نظريه‌هاي نوين زبان‌شناسي و بحث درباره پيامدهاي نظري و روش شناختي مفاهيم مورد نظر، به طور غيرمستقيم بر اهميت و عمق انديشه‌هاي زباني حكيم بلخ تاكيد نموده‌ايم.

هدف اين تحقيق، توصيف و تحليل چند فرايند واجي پربسامد در لهجه اصفهاني و مقايسه آن با فارسي معيار در چارچوب نظريه بهينگي است که نظريه‌اي نوين در واج‌شناسي است. اين پژوهش به شيوه توصيفي ـ تحليلي انجام شده و در گردآوري داده‌ها از روش ميداني استفاده شده است. بدين منظور، ده ساعت از مکالمه گويشورانِ بين سي تا پنجاه سال ضبط و سپس اين داده‌ها آوانويسي و دسته‌بندي شده است. بدين ترتيب، با بررسي داده‌ها در چارچوب اصول واج‌شناسي بهينگي، مهم‌ترين محدوديت‌هاي حاکم بر صورت‌هاي بهينه در لهجه اصفهاني فارسي معيار مشخص شده است. از مهم‌ترين فرايندهاي موجود در اين لهجه، فرايند تبديل واکه به غلت، هماهنگي واکه‌اي و ناهمگوني همخوان و واکه مطالعه شده است. بررسي‌ها نشان مي‌دهد صورت‌هاي بهينه در لهجه اصفهاني و لهجه معيار متفاوت است و در اکثر موارد محدوديت‌هاي نشان‌داري بر صورت‌هاي بهينه لهجه اصفهاني حاکم است، درحالي که در لهجه معيار، محدوديت‌هاي پايايي در سلسله مراتب محدوديت‌ها بر بقيه تسلط دارند.