کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب حاضر، روایت تطور تاریخی ایران پس از عصر صفوی است که با تکیه بر مفهوم زندگی غربزدگی، در فرهنگ شرق و غرب، نگاشته شده و این مباحث را دربردارد: مبانی فرهنگ و هنر در شرق و غرب، زمینه‌های روابط فرهنگی و هنری ایران و غرب، پیدایی منورالفکری سکولار و روشنفکری دینی، گفت‌وگویی در باب غربزدگی در مدرنیسم دینی معاصر، مبانی هنر در شرق و غرب، شعر و ادب دنیای نفسانی، غرب‌زدگی در نقاشی سنتی ایران، از نمایش سنتی تا نمایش غربزده، و غربزدگی در موسیقی سنتی ایران. به تصریح نگارنده: “نهضتی که در دوره رنسانس به نهضت اومانیسم یا انسان‌مداری تعبیر شد. همان‌چیزی بود که در صورت آداب‌دانی و بشریت تجلی کرده بود اصل و مبدا جدایی تمدن غرب از تمدن‌های شرقی و دینی همین نهضت بود. فرهنگ غرب پس از رنسانس، علی‌الخصوص قرن هجدهم به سرتاسر عالم توسعه یافت و به منزله‌ی تنها فرهنگ موجود زنده‌ی عالم تلقی گردید. بدین‌طریق فرهنگ زندگی غربیان چون الگو و نمونه‌ی اعمال شرقیان. تلقی شد. در ضمن فرهنگ‌مداری غرب، اعتقاد به برتری اروپایی نیز پدید آمده است که یک نظریه‌ی شبه علمی محسوب می‌شود. داروینیسم که در قلمرو زیست‌شناسی و تاریخ طبیعی پدید آمد، نظریه‌ی نوید استیلای تمدن غرب بر آسیا تلقی شد. نظریه‌ی استبداد شرقی و قبول ضعف جسمانی و فکری شرقیان نیز که از آوای مونتسکیو و منورالفکران و قبل از آنان، سیاحانی که با اصول و تفکر غربی به شرح و زندگانی اقوام شرق پرداخته بودند، داروینیسم اجتماعی صحه می‌گذاشت.

"اندیشه نوسازی در ایران "طی پنج فصل ویژه دانشجویان رشته‌های علوم اجتماعی فراهم آمده است .نگارنده بر این باور است" :برای بیان چگونگی رشد و توسعه اندیشه نوسازی در ایران، ضرورت طرح و شکل‌گیری و پی‌گیری مراحل گوناگون اندیشه توسعه و اثرگذاری عوامل گوناگون بر آن و تطور محتوای و صوری و تلقی‌های متعدد از آن ضرورت دارد ."برش‌های محوری این کتاب عبارت‌اند از" :چگونه و تحت چه شرایطی جامعه‌شناسی توسعه در ایران شکل گرفته است؟"، "دیدگاه‌های نوسازی در ایران کدام است؟ "و "اندیشه نوسازی در ایران طی چه مراحلی شکل گرفته است؟ "یا آن که "کدام یک از رویکردهای نوسازی با مسائل و مشکلات جامعه ایران مرتبط بوده روند توسعه و یا توسعه نیافتگی را بیشتر و علمی‌تر تبیین می‌نماید ."نگارنده برای پاسخ به این پرسش‌ها، مباحث ذیل را مطرح کرده است :تاریخچه بحث نوسازی در ایران، مراحل رشد و افول نوسازی، دیدگاه‌ها و نظریات مطرح در این زمینه، تجربه توسعه در ایران و جهان، و پارادیم توسعه نیافتگی در ایران .وی در نتیجه‌گیری کتاب خاطر نشان می‌کند : "اندیشه نوسازی با توجه به وارداتی بودن آن و عدم آمادگی ایرانیان در پذیرش آن زمینه بحران زدگی و در نهایت عقب‌ماندگی تا توسعه و تحول را فراهم ساخته است ."وی مرحله اول نوسازی در ایران را به رابطه روشنفکران، سیاست مداران و تجار ایرانی با غرب برای ورود غرب به ایران می‌داند و مرحله دوم را افزون بر عوامل قبلی، عوامل سیاسی، اداری و مرحله سوم و چهارم را که در حکومت پهلوی دوم و جمهوری اسلامی است عرصه‌های جدیدی چون اقتصاد، فرهنگ و سیاست به شمار آورده است .

سرگذشت کندوها نوشته‌اي است تمثيلي در قالب يک قصه عاميانه که شرايط هيچ يک از قالب‌هاي داستان و رمان کوتاه و رمان را ندارد. نويسنده بيش از اينکه در قيد و بند ساخت قالب باشد، درصدد طرح يک آرمان شهر يا لااقل طرح يک زندگي مستقل و آزاد است بر مبناي اصول فرهنگي و شرايط محلي ايران. انگيزه نوشتن اين قصه احساس رسالت نويسنده و دغدغه‌هاي فکري او از وابسته‌شدن حکومت و فرهنگ ايراني به صنعت و تمدن غرب است به علاوه شکست نهضت ملي از کمپاني‌ها در صنعت نفت. رسالت او ايجاب مي‌کند که راهي براي حکومت و مردم ايران پيشنهاد کند که استقلال حکومت و امنيت اصالت‌هاي فرهنگي را تضمين کند. بازگشت به فرهنگ را از راه بازگشت به محيط زندگي اجدادي پيشنهاد مي‌کند که ويژگي‌هاي شبه آرمان شهري از آن قابل تصور است. از لابه‌لاي قصه جريان‌هاي فکري محافل روشنفکري عصر و شرايط زندگي آرماني و روشنفکر متعهد قابل استنباط است.

رمان نفرين زمين بيش از اين که يک اثر هنري باشد، سندي اجتماعي است. آل احمد در اين اثر ارزشمند کوشيده تا تحليلي اجتماعي از عصر خود ارائه کند و نسبت به وقوع تجدد که از ديدگاه او آفت‌هايي بنيان کن در پي دارد، اخطار دهد. بدين جهت اين اثر پخته‌ترين اثر داستاني و گلچين افکار اجتماعي او و متضمن يک تئوري اجتماعي است. در اين نوشته تئوري منعکس شده در رمان نفرين زمين را با مدل‌هاي معروف تبيين در علوم اجتماعي تطبيق مي‌دهيم تا هم ارزش اجتماعي و تاريخي نفرين زمين و هم جايگاه بينش اجتماعي اين روشنفکر مطرح و صاحب قلم که آثارش هنوز هم خواننده و طرف‌دار دارند، در عرصه نظريه‌پردازي اجتماعي بيش از پيش روشن شود. دريافت پاياني ما در اين پژوهش آن است که تئوري آل احمد فقط با يک مدل قابل تبيين نيست، بلکه براي تبيين آن بايد از چند مدل استفاده کرد. علاوه بر اين تمام نظريات او صائب و قابل دفاع نيستند و برخي با ضعف‌هاي اساسي مواجهند.