کتابخانه مجازی ادبیات

سالهای سال است ایرانیان، پیرو جوان و خرد و کلان هر آنگاه که مشکلی یا غمی دارند، عزیزی در سفر، امر خیری در پیش یا قصد انجام کاری، از دیوان حافظ استشاره می‌کنند و بدان تفال می‌زنند.متاسفانه در بین عامه مردم و گاه در میان دانش آموزان و دانشجویان چه بسیار بوده و هستند که حافظ را می‌خوانند، ولی در فهم پاره ای کلمات و مفاهیم آن در می مانند و منبعی که آنان را در حل مشکل یاری کند وجود ندارد و برای همگان هم امکان دسترسی به مآخذ گوناگون و عمده یا مراجعه به حافظ شناسان و حافظ فهمان نیست و جای فرهنگی اختصاصی که بتواند مددکار این خوانندگان باشد خالی بود. کتاب حاضر به همت و کوشش شخصی تهیه شده که به قول خود، از اوان کودکی و نوجوانی با قرآن و بوستان سعدی و دیوان حافظ آشنا و مانوس بوده است و طی مراجعه به ماخذ گوناگون و مسافرت به بلاد مختلف و مطالعه در آثار فرهنگی و اسلامی، حاصل یادداشتهای خود را در اختیار خوانندگان قرار داده است.

دیوان حافظ توسط سه گروه آماده و چاپ شده است: 1. استادان ادبیات فارسی و پژوهشگران که سال ها عمر خود را صرف مطالعه و شناخت رموز شعری حافظ کرده اند. اینان با بهره بردن از تکنیک های زبان شناسی، بسامد کلمات، معنا شناسی، اطلاعات تاریخی و مقابله نسخه های متعدد خطی کوشیده اند بدون دخالت شخصی، نسخه ای نزدیک به نظر شاعر تهیه و ارایه دهند. در زمره این گروه می توان به دیوان دکتر قاسم غنی و علامه قزوینی و دیوان گرد آمده توسط دکتر ناتل خانلری اشاره کرد. 2. دسته دوم شاعرانی که به واسطه ارادت و علاقه، انس به حضرت حافظ و بر اساس ذوق و سلیقه گام در این عرصه دشوار گذارده اند. دیوان های فراهم آمده توسط شاعران البته خالی از تتبع و دقت های علمی نیز نبوده است، با این تفاوت که نگاه شاعرانه و حس زیباشناختی و ذوقی شاعر غالب بوده است. دیوان حافظ احمد شاملو و هوشنگ ابتهاج (ه. سایه) و نصراله مردانی از این دسته اند با رویکردهای متفاوت و تأثیر پذیر از زمینه های ذهنی و ذوقی شاعر. 3. دسته سوم دیوان هایی است که نه پژوهشگران و محققان و نه شاعران هیچ نقشی در تهیه آن نداشته اند. این دسته توسط افرادی سودجو تهیه و به بازار عرضه شده است. فاقد ظرافت ها و دقت های علمی و خالی از ذوق و حس زیبا شناختی. حافظ از نگاه نصراله مردانی که در گروه دوم قرار می گیرد دو دیوان مهم و شاخص از حافظ را مبنای انتخاب خود قرار داده است. دیوان حافظ علامه قزوینی و دیوان حافظ دکتر خانلری. در واقع مردانی راه رفته سه محقق و حافظ شناس بزرگ - علامه قزوینی، دکترغنی و دکتر خانلری - را دوباره نمی پیماید. اینان که سال ها پیشتر با مقابله نسخه های متعدد خطی به دیوان مورد نظرشان رسیده بودند و دیوان هایشان سال های زیاد و تاکنون در مجامع علمی و دانشگاهی و نزد محققان و صاحبنظران دارای اعتبار و منزلتی بی رقیب بوده معیار ارزشمندی محسوب می شوند. مردانی با مقایسه و مقابله دو دیوان مذکور، ذوق شاعرانه خود را داور و میزانی برای سنجش موارد اختلافی و گزینش واژه، مصراع، بیت و یا غزل انتخابی قرار داده است. دسته بندی غزل ها و قرار دادن آنها در شش طبقه عالی 1 و 2 و خوب 1 و 2 و متوسط 1 و 2 بر اساس دریافت های ذوقی و باورهای شخصی مردانی اگرچه قدری مناقشه برانگیز است و مقاومت های زیادی برای پذیرش آن وجود دارد اما معیارهای مردانی را تا حدودی آشکار می کند. مردانی بدون ذکر جزییات معیارها به دسته بندی غزل ها دست زده است. در این بین سهم غزل های عالی حافظ 68 (24 غزل عالی 1 و 44 غزل عالی 2) و سهم غزل های خوب او 311 و متوسط 104 غزل ذکر شده است. بر این اساس تعداد برترین غزل های حافظ 24 غزل است و در بازه ای وسیع تر 68 غزل و تعداد غزل های متوسط او بیش از یک صد غزل؛ و البته این با تقسیم بندی که پیشتر توسط دیگران از غزل های (عاشقانه، عارفانه و رندانه) حافظ صورت گرفته و بیشترین غزل ها از آن غزل های رندانه است و مقام حافظ نیز مدیون این غزل هاست، فاصله دارد.

بر مبنای کتابشناسی های قدیم و جدید و فهارس نسخه های خطی کتابخانه های سراسر جهان و جهان اسلام، می توان ملاحظه کرد که شاید بیش از سه هزار تفسیر اعم از کامل و ناقص بر قرآن مجید نوشته شده است و بیش از نیمی از آنها از دستبرد حوادث زمانه محفوظ مانده، ولی شاید فقط یک پنجم آنها به طبع رسیده باشد، چیزی در حدود 600 عنوان. اگر از قرن سوم تا قرن هفتم ده تفسیر بزرگ و طراز اول بر قرآن مجید داشته باشیم، از آن میان هشت اثر تالیف مفسران ایرانی است. در این مقاله هشت تفسیر مهم اعم از عربی یا فارسی از مولفان شیعه یا سنی، که همه ایرانی هستند و در فاصله قرن سوم تا هفتم هجری تالیف شده است عرضه می گردد. در طی ادوار گذشته و قرون گذشته طبق آراء صاحبنظران هریک از این تفسیرها از وجه یا وجوهی طراز اول شمرده شده است و تاثیر آنها در نهضت عظیم تفسیرنویسی که همواره در فرهنگ اسلامی رونق و رواج داشته بسیار عمیق و محاسبه پذیر است...

مقاله های این مجموعه در 9 بخش است: بخش اول قرآن پژوهی نام دارد و مشتمل بر چهارده مقاله؛ بخش دوم حافظ پژوهی است و شامل دو مقاله؛ بخش سوم در زمینه دین پژوهی است و شامل نه مقاله ؛بخش چهارم زبان و ادب نام دارد با شش مقاله؛ بخش پنجم یاد بزرگانی است که به جاودانگی پیوسته اند و میراث فرهنگی ارجمند یا کارنامه پرباری برای کشور ما باقی نهاده اند؛ بخش ششم نقد و نظر مشتمل بر شش نقد کتاب است و کتابها همه جدیدالانتشار؛ بخش هفتم در زمینه مسائل نشر است و دربردارنده پنج مقاله؛ بخش هشتم هنر پژوهی که شامل دو مقاله است و بخش آخر طنز است با سه مقاله