کتابخانه مجازی ادبیات

در روزهای شانزدهم و هفدهم بهمن‌ماه 1351، یعنی حدود 47 سال قبل، در کتابخانة مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران به‌منظور تجلیل از خدمات میرزا تقی‌خان امیرکبیر، مجلسی برای بررسی افکار و احوال وی همراه با نمایشگاه عکس، کتاب و روزنامه‌های آن روزگاران تشکیل شد. در این مجلس 12 نفر از استادان دانشگاه و محققان عالی‌قدر، پیرامون شرح احوال زندگی امیر، وضعیت دارالفنون و چگونگی تأسیس آن، و سایر مطالب در همین ارتباط بیاناتی ایراد کردند که متن این سخنرانی‌ها به سعی و تلاش آقای قدرت‌الله روشنی زعفرانلو تدوین و توسط «انتشارات کتابخانة مرکزی دانشگاه» در سال 1354 به زیور طبع آراسته شد. درباره امیرکبیر که زمان او را چه بسا بتوان از مهم‌ترین و اثرگزارترین دوران‌های تاریخی ایران گمان برد، کتاب‌ها و مقالات بسیاری تألیف شده و در دسترس پژوهندگان فارسی زبان قرار گرفته است. صد و شصت و سه سال پیش یکی از شایسته‌ترین مردان نام‌آور تاریخ ایران، بر اثر توطئه‌ بیگانگان کشته شد و دوره‌ درخشانی که با صدارت او آغاز شده بود، رو به افول و خاموشی گذاشت. قتل میرزا تقی‌خان امیرکبیر بی گمان ضربه‌ای بر پیکر تاریخ ایران بود. کسانی که با تاریخ ایران آشنایند می‌دانند که امیرکبیر دوران کودکی را در خانواده قائم مقام به شاگردی سپری کرد. داستان معروف فرا گرفتن درس هنگام خدمت به فرزندان قائم مقام، که بارها در منابع به آن اشاره شده، مربوط به همان ایامی است که به خانه شاگردی مشغول بوده است. «گویند که امیر در کودکی که ناهار اولاد قائم مقام را می‌آورد، در حجره معلمشان ایستاده، پای بازبردن ظروف، آنچه معلم به آن‌ها می‌آموخت، او فرا می‌گرفت تا روزی قائم مقام به آزمایش پسرانش آمده، هر چه از آن‌ها پرسید ندانستند. امیر جواب می‌داد. قائم مقام پرسید تقی تو کجا درس خوانده‌ای؟ عرض نمود روزها که غذای آقازاده‌ها را آورده، ایستاده، می‌‌شنیدم. قائم مقام انعامی به او داد. او نگرفت و گریه کرد. بدو فرمود چه می‌خواهی؟ عرض کرد: به معلم امر فرمایید درسی را که به آقازاده‌ها می‌دهد به من هم بیاموزد. قائم مقام را دل سوخته، معلم را فرمود تا به او نیز می‌آموخت.» امیرکبیر دست پرورده قائم مقام بود و به سبب ویژگی‌های برجسته شخصیتی‌اش در تاریخ دولت‌های ایران خوش درخشید. «واتسون»، نویسنده انگلیسی، درباره امیر مطالبی گفته که برازنده اوست: «در میان همه رجال اخیر مشرق زمین و زمامدارن ایران، که نامشان ثبت تاریخ جدید است، میرزا تقی‌خان امیرنظام بی‌همتاست، به حقیقت سزاوار است که به عنوان اشرف مخلوقات به‌شمار آید، بزرگوار مردی بود.»

مجموعه حاضر (مکتب پروانه) بخش کوچکی از اشعار مرحوم محمدعلی متصدی زاده زرندی (عبقری) است که به مناسبت اولین سالگرد رحلت ایشان در سال 1374 انتشار یافت.

داستان‌ نامة بهمنیاری، عنوان مجموعه‌ای است از مَثَل‌های عامیانة فارسی گردآوردة احمد بهمنیار. کتاب در یک جلد ، شاملِ یک مقدمه، یک دیباچه و 32 فصل تدوین شده است. دیباچة کتاب نوشتة گردآورندة مجموعه و شامل تعریف و تحقیقی در بارة مَثَل، تشبیه و تمثیل و چگونگی گردآوری مثل‌ها است. « داستان‎‌ نامه بهمنیاری » دارای 6016 مَثل است. با وجود این تعدادِ انبوه از مَثل، هر قدر هم كه اهل مطاله آثار ادبی باشیم، باز طبیعی است كه شمار بسیاری از این مثل‌ها را حتی یك بار هم نشینده باشیم. این، خود ارزش دیگر این كتاب را برای ما عیان می‌كند؛ چه بسا اگر بزرگانی چون احمد بهمنیار یا علی‌اكبر خان دهخدا به جمع‌آوری مَثل‌هایی كه در چندین دهه گذشته بر زبان مردم روستاها و شهرهای دور و نزدیك این سرزمین رواج داشتند، كمر همت نمی‌بستند و آن‌ها را در كتاب‌های خود ثبت نمی‌كردند، امروز بخش عمده‌یی از این مثل‌ها نیز در صندوقِ سینه مردمانی كه امروز در خاك خفته‌اند، تا ابد محبوس می‌ماندند. مثل‌ها در 32 فصل به ترتیب حروف الفبا تنظیم و آورده شده‌اند. بهمنیار فایدة بررسی و مطالعة مَثَل‌ها را آگاهی از شیوة زندگی اجتماعی و انفرادی مردم و دریافت درجة تربیت و تمدن و پایة ترقی و تنزل و چگونگی عقاید و احساسات آنان می‌داند.از ویژگی‌های بسیار مهم كتاب «داستان‌نامه بهمنیاری» این است كه در این اثر ریشه پیدایش و به‌اصطلاح، مأخذ شماری از مثل‌های ادبیات فارسی شرح داده شده است.

کتاب اسرار التوحید از شاهکارهای نثر فارسی است که در طول تاریخ ادبیات فارسی، بی‌نظیر و بی‌بدیل است. این کتاب به لحاظ ارزش هنری و مهارت نویسنده در شیوه‌های گوناگون بیان و شیوه داستان‌پردازی و انتخاب کلمات، در صدر میراث ادبی زبان فارسی قرار دارد. این کتاب زندگی‌نامه عارف بزرگ ابوسعید بن ابی الخیر میهنی است که در تاریخ عرفان ایرانی والاترین پایگاه را داراست؛ اما این کتاب تنها زندگی‌نامه بوسعید نیست، بلکه یکی از برجسته‌ترین منابع تاریخ عرفان و یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخ اجتماعی این سرزمین نیز به شمار می‌رود. در ادامه کتاب نیز «رساله حورائیه» تألیف عبدالله بن المحمود الشاشی معروف به خواجه احرار آورده شده است.