کتابخانه مجازی ادبیات

ترکستان،این سرزمین که امروزه از آن با عنوان آسیای میانه یا آسیای مرکزی یاد می‌شود، ناحیه‌ای پهناور بود که از شمال به سیبری، از جنوب به افغانستان و هند و تبت و ایران ، از شرق به مغولستان، و از غرب به دریای خزر محدود بوده است.پس از این که روس‌ها به سال ۱۸۶۰م. شهر ترکستان در شمال تاشکند را به تصرف درآوردند، نام آن را به اشتباه بر همه مناطق تحت تصرف نهادند و از آن هنگام، زمین‌های ماوراء النهر بدین نام معروف شد. اما نام ترکستان در نوشته‌های مربوط به قرن‌ها پیش از این تاریخ وجود داشته و بخشی گسترده از آسیای میانه به این نام خوانده می‌شده است. سرزمین ترکستان در طول تاریخ دستخوش فراز و نشیب‌های فراوان شده و حکومت‌های متعدد بر آن حکم رانده‌اند. مسلمانان پس از فتح سرزمین‌های فارس و خراسان به سال ۹۴ق. به سوی ماوراء النهر روی آوردند و سرزمین‌های این مناطق را نیز فتح کردند تا این که به سال ۹۵ق. به فرماندهی قتیبة بن مسلم باهلی به کاشغر، پایتخت ترکستان شرقی، رسیدند....

هدف این مقال بازدیدی کوتاه از تاریخ شیوه های آبیاری معمول در سرزمین ترکستان است. میدانیم که فاتحان روسی در آن سرزمین به فنون زراعی برخوردند که قرنها متداول بوده و پیشینه باستانی داشته و بالطبع توجه خاورشناسان و باستان شناسان و همچنین مردان کار و عمل را نیز جلب کرده. شاید در این زمینه رابطه نزدیک میان امر بررسی گذشته آن سرزمین و کار بخاطر آینده آن، بیش از شئون دیگر محسوس بوده است. به هنگام بحث درباره طرحهای آبیاری، بارها مسائل مربوط به فرهنگ و تمدن گذشته فلان یا بهمان خطه ترکستان نیز طرح می شده. مع الوصف تالیفات خاورشناسان و باستان شناسان روسی درباره تاریخ گذشته و آثار باقیه آن، خوانندگان معدودی داشته و جز در موارد استثنائی، کارشناسان جغرافیایی طبیعی و فن آبیاری از وجود آنها بی اطلاع بوده اند و حتی جغرافی دانان سرشناس فرضیه هایی که با ضوابط و مدارک دقیق تاریخی متناقض بوده طرح می نمودند و مسائلی را که تاریخ حل کرده بوده باری دیگر پیش می کشیدند. در برخی موارد مولفان کتب مربوط به فن آبیاری خاورشناسان روسی را ملامت می کردند که به تالیف و آثار تاریخی – تالیفی که پژوهشهای مفصل به زبان روسی درباره آنها وجود داشته – بی اعتنا می باشند..

درباره «ادیب کرمینی»، عالم و ادیب و دانشمند لغت‌شناس سده ششم هجری تاکنون آگاهی‌های اندکی در دست بوده است و بیشتر پژوهشگران عمدتاً بر اطلاعات موجود در تنها نسخه‌شناسایی شده کتاب ارزشمند تکملة الاصناف و یک مأخذ جنبی دیگر تکیه داشته‌اند، اما با جست‌وجو در مأخذ دیگر، آگاهی‌های بیتشری از این ادیب و دانشمند فرهنگ‌نویس قرن ششم به دست می‌آید. نخستین بار احمد منزوی تنها نسخه شناسایی‌شده از تکملة الاصناف را که در کتابخانه گنج‌بخش پاکستان نگه‌داری می‌شود، بدون ذکر اطلاعاتی از مؤلف یا زمان حیات وی معرفی کرد.