یکی از بهترین قسمتهای تاریخ که نسبت مستقیم با تاریخ عمومی بشری و تحول و تکامل آن به طریق تمدن و کمال دارد، تحقیق در مسائل معارفی و مؤسسات آن از قبیل آموزشگاهها، کتابخانهها، قرائتخانهها، روزنامهها و ... است. دبیرستا علمیه از دبیرستانهای قدیم و در ردیف یکی از دبیرستانهایی است که پس از دارالفنون تأسیس یافته است. این کتاب سالنامه این دبیرستان در سال تحصیلی 1314 ـ 1315 است که دربرگیرنده تاریخچه و مختصری درباره برنامهها و امور فرهنگی و ... میباشد.
در این کتاب طی سه بخش، سیر فرهنگ و تاریخ تعلیم و تربیت در ایران و اروپا بازگو شده است. بخش اول که "سیر فرهنگ و تعلیم و تربیت در ایران" عنوان گرفته شامل مباحثی از این قبیل است: روش تعلیم و تربیت در ایران بعد از اسلام؛ مهمترین مراکز تعلیم و تربیت؛ نخستین تلاشهای بشر در راه کتابت و نگارش مورد علاقه خود؛ عقیده چند تن از صاحبنظران ایرانی در باب تعلیم و تربیت؛ تعمیم نسبی فرهنگ بعد از اسلام، نخستین مدرسان و نقش ایرانیان در توسعه و تکمیل مداری و رشد فرهنگ اسلامی؛ وضع اجتماعی و فرهنگی ایران مقارن حمله مغول؛ مکتب خانهها در عهد صفویه؛ وضع مدارس در اواخر زندیه و اوایل عهد قاجاریه؛ تعلیم و تربیت در عهد قاجاریه؛ وضع مدارس در آغاز جنبش مشروطیت. در بخش دوم ذیل عنوان "نظریات جدید در تعلیم و تربیت" مباحثی از این دست به چشم میخورد: تعلیم و تربیت در غرب؛ وضع کلی تعلیم و تربیت در عصر ما؛ روشهای نوین در آموزش و پروش؛ چگونه فرزندان خود را تربیت کنیم؛ حمایت و جانبداری ویکتور هوگو از فرهنگ بشری. سومین بخش که "سیر فرهنگ و تعلیم و تربیت در اروپا" نام گرفته مشتمل بر عناوینی از این قبیل است: تعلیم و تربیت در یونان باستان؛ تعلیم و تربیت در روم قدیم؛ مدارس و علوم در قرون وسطی؛ رشد فرهنگ وعلوم تجربی در جریان نهضت اسلامی؛ احیای علوم قدیم؛ رنسانس و تجدید حیات علم و ادب؛ نهضت ادبی در اروپا.
راهنمایی به معنای اعم فکر جدیدی نیست و از زمانهای قدیم مردمی در اجتماع بوده اند که احتیاج به راهنمایی و هدایت داشته اند و در مقابل این عده رهبرانی نیز وجود داشته اند که در حل مسائل مختلف همنوعان خود را یاری می نموده اند ولی آنچه امروز در دنیای تعلیم و تربیت جدید راهنمایی نامیده میشود با مفهوم تاریخی این کلمه فرق فاحش دارد و در اثر تغییرات محیط و پیچیدگی شرایط زندگی اجتماعی بوجود آمده است. از اوائل قرن بیستم مفهوم جامعه تغییر قابل توجهی نموده است وگرچه اصولا اجتماع جمعی از مردم همزبان و هم سنت جامعه ای را تشکیل میدهد ولی از آنجا که رواج سنن و السنه در اثر آشنایی جوامع با همدیگر بسط و توسعه یافته است و از طرفی بعد مسافتها با پیدا شدن وسائل نقلیه سریع السیر رو به کاهش می رود به جرات می توان گفت که جوامع نه فقط از لحاظ جغرافیایی بلکه از لحاظ طرز فکر و جستجوی کمال مطلوب نیز روز به روز توسعه می یابد سنن و عادات قدیم در هم شکسته می شود و سنن جدید و انتظارات تازه تری در اجتماع بوجود می آید امروز بیش از هر زمانی از هر زن و مرد و کودکانتظار می رود که از تمام استعدادهای نهفته خویش برای بهبود وضع خود و همنوعانش استفاده نماید...
فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامی نخستین مجلد از مجموعه ی فرهنگ های اصطلاحات علوم و معارف اسلامی است که در حوزه ی علوم عقلی شامل: عرفان، فلسفه، کلام، اخلاق و منطق و در حوزه ی علوم نقلی شامل: فقه، اصول فقه، تفسیر و علوم قرآنی، رجال، درایه و ادبیات عرب است. این فرهنگ به منظور فراهم آوردن بستر مناسب برای ارائه ی ترجمه های دقیق و رسا و با اسلوب سنگین ادبی از آثار جاویدان عرفان اسلامی تهیه گردیده و اولین قدم مهم در این زمینه به شمار می آید. کتاب حاضر عمده ی اصطلاحات عرفانی را در بر دارد و مدخل ها و معادل های آن ها به دقت گزینش شده و در تهیه آن از بسیاری از پر ارج ترین ترجمه های دهه های اخیر استفاده شده است. راقم این سطور یقین دارد که فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامی کمک بزرگی برای مترجمان ایرانی خواهد بود و سهم بسزایی در بهتر برگردانیدن گنجینه های معرفت فارسی به جهان خارج خواهد داشت و وسیله ای ارزنده خواهد بود برای تبدیل کردن زبان انگلیسی به یک زبان اسلامی؛ یعنی زبانی که در آن معارف و ارزش های اسلامی، که در قلب آن عرفان قرار گرفته، به سهولت قابل بیان است؛ علاوه بر این، کمک خواهد کرد تا مترجمان از تشتت و پراکندگی در برگرداندن متون عرفانی رهایی یابند.
این کتاب حاصل تأمل و تعمق پژوهندگانی است که از منظرهای متفاوت به «بازی»، «فرهنگ» و جوانان و اهمیت آن نگریستهاند. عناوین برخی از نوشتارهای کتاب بدین ترتیب است: نقش بازیها در رشد و مهارتهای روانشناختی کودکان/ محمد خبیری، «بیلگردانی» آخرین بازمانده یک ورزش پهلوانی و آیینی در «نیمور» محلات/ مرتضی فرهادی، بازی و هنر/ اردشیر صالحپور، بازیهای کودکان ایران و جهان و پیوند فرهنگی آنها/ سیداحمد وکیلیان، کتابشناسی بازی/ مهرالزمان نوبان، رواندرمانی براساس بازیهای کودکان/ جواد انصافی و .... .