کتابخانه مجازی ادبیات

بوستان، همتای جاودانه‌ی گلستان، با این تفاوت که منظوم است. این منظومه‌ی چهارهزار بیتی همانند گلستان داستان به داستان و مواعظ شیرینی در آغاز یا انجام هر داستان در آن آمده است. وزن این منظومه، همانند شاهنامه‌ی فردوسی (بحرمتقارب) است. این اثر درخشان هم‌مانند گلستان مخاطب عام و خاص دارد و مطبوع هر طبعی است، و بیش از هفتصد سال است که در اقلیم فارسی زبان (علاوه بر ایران، شبه قاره‌ی هند، افغانستان و آسیای میانه به ویژه سمرقند و بخارا و تاجیکستان) در مکتب‌خانه‌ها و سپس در عصر جدید در آموزشگاه‌ها و مدارس عالی و دانشکده‌ها کتاب درسی آموزشی است و مهمترین درسی که می‌دهد درس زندگی است. بوستان مشتمل بر 10 باب است : 1. در عدل و تدبیر و رای 2. در احسان 3. در عشق و مستی و شور 4. در تواضع 5. در رضا 6. در قناعت 7. در عالم تربیت 8. در شکر بر عافیت 9. در توبه و راه صواب 10 .در مناجات و ختم کتاب.

نویسنده در این کتاب کوشیده در ادبیات این مرزوبوم، آسیب‌شناسی سیاسی کند یا به‌نوعی فرهنگ‌شناسی سیاسی کرده است. در واقع این نوشتار در پی بازشناسی فرهنگ سیاسی ایران از راه بررسی ادبیات فارسی است. ادبیات هر ملت آیینه‌ای است که در آن می‌توان نیک و بد، اندیشه و آرمان و گوارا و ناگواری را که بر آن ملت رفته است، به تماشا نشست. چند پرسشی که کانون جستارهای این کتاب بوده از این قرار است: مهم‌ترین مؤلفه‌های فرهنگ سیاسی ایران در ادبیات فارسی چیست؟ آیا این عناصر با توسعه سیاسی سازگاری دارند؟ کدام یک از شرایط و اوضاع سیاسی ـ اجتماعی و تاریخی ایران، در شکل‌گیری اینگونه فرهنگ سیاسی نقش اصلی را دارا بوده است؟ برای یافتن پاسخ به این پرسش‌ها، به جستجو در دو حوزه ادبیات عامیانه و ادبیات رسمی پرداخته شده است.

در نخستین بخش از این مقاله (چاپ شده در شماره اول بخارا) به آثار زندگینامه‌ای زبان هنرمند پرداختیم. این مبحث را با بررسی دو کتاب از سیمین بهبهانی و منصوره اتحادیه پایان می‌بخشیم. سیمین بهبهانی: با قلب خود چه خریدم! «گزینه قصه‌ها و یادها»ی غزلسرای نامی معاصر است که در دو بخش عمده نقلی بگوی و نقشی بسیار سامان یافته. او در همبافت شاعرانه‌ای از خاطرات گذشته و شوربختی‌های امروزرا در قالب نوشته‌های کوتاهی ارائه می‌دهد. هر چند نویسنده کوشیده به خاطره‌ها جنبه‌ای داستانی دهد. اما اغلب نوشته‌ها ـ بخصوص در بخش نقلی بگوی ـ در حد قطعه‌های رمانتیک باقی می‌مانند و کمتر ساخت و پرداختی داستانی می‌یابند. در قطعه‌های ده‌گانه این بخش، از ورای مکالمه‌ای ذهنی با همبازی دوران کودکی، یا ورق زدن آلبومی کهنه و یا دیدن معشوق قدیم، یادهای کودکی و نوجوانی زنده می‌شود و همپای آن فضای تهران قدیم به شکلی نوستالژیک شکل می‌گیرد.