من لایحضره الطبیب کتابی از محمد زکریای رازی که در زمینه پزشکی نوشته شدهاست. نام دیگر کتاب «طب الفقراء» است و رازی آن را برای کسانی که به طبیب دسترسی ندارند، تالیف کردهاست. مؤلف، اين كتاب را براى كسانى نگاشته كه توانايى مراجعه به كتب مفصل را ندارند و هدفش اين بوده كه فائده اين نگاشته براى عموم مردم باشد؛ بنابراين، اين اثر كتابى كاربردى و عمومى است؛ ازاينرو نسبت به تأليفات ديگر رازى، از جمله «حاوى»، بسيار مختصرتر و نسبت به كتابهايى همانند «الشكوك على جالینوس»، كاربردىتر است. اين اثر، همانند بسيارى ديگر از كتب معالجات، با بحث از بيمارىهاى سر شروع شده و با بحث پيرامون اعضاى پايين بدن (دست و پا) پايان مىپذيرد. مؤلف، بيمارىهاى سر را با بيمارى صراع شروع مىنمايد. وى در آغاز، بيمارى را معرفى مىكند و اسباب و انواع آن را برمىشمرد، آنگاه براى هر بيمارى - چنانكه وعده داده - درمان و نسخهاى را تجويز مىكند.
کتاب ده مقاله در طب یونانی را که یک دوره طب یونانی از دو قسم علمی و عملی آن است و تمام امراض خارجی و داخلی را به طریق اختصار و روشن بیان کرده است و هم چنین خواص بسیاری از خوردنی ها و آشامیدنی ها را به روشنی واضح و آشکار مرقوم داشته شاید بتوان گفت این کتاب در متاخرین خود به این خوبی نگاشته نشده و نگارنده آن آقا مرتضی مدرس گیلانی است. این مولف کتاب را که ترجمه ای است از آثار اطبای حاذق یونانی قدیم از قبیل بقراط و جالینوس و محمد زکریای رازی و ابن سینا مخصوصا متن کتاب قانون را به فارسی درآورده است.
سعدي در آثارش براي پرورش معاني تربيتي و اخلاقي خود، از آموزههاي علوم ديگر، از جمله دانش طب و علم تشريح که مقدمه طب است، بهره برده است. در حوزه علم تشريح سخنان سعدي، غالبا، با مطالب بخش تشريح کتب طبي قدما مطابقت دارد، مثلا وي اصل و مايه مني و شير را خون ميداند که در کتب تشريحي نيز عينا همين معني آمده است. در آثار سعدي نام بيماريهاي متعددي آمده است که مهمترين آنها بيماري رشته، تب، ماليخوليا و... است؛ در حکايات سعدي پارهاي از اين بيماريها درمان شدهاند؛ اما درمان آنها نه با مصرف دارو، بلکه از طريق احسان و نيکي بوده است و اين در راستاي اهداف تربيتي و اخلاقي آثار شيخ اجل است. شمار حکايات مربوط به اطبا: طبيب عام، چشم پزشک، بيطار نيز در آثار سعدي قابل اعتناست در پارهاي از اين حکايات، ناتواني پزشکان در معالجه بيماران مطرح شده است. در پيوند با بيمار نيز سعدي گفتارهايي دارد، وي مردم را به تيمار داري و عيادت از بيماران تشويق کرده است.
این کتاب یکی از تألیفات بسیار ارزنده زکریای رازی پزشک و شیمیدان و فیلسوف نامدار ایران است. کتاب «مدخل التعلیمی» یک دوره کامل علم شیمی (کیمیا) است که رازی از ابتدای ظهور این علم تا دوران خود را به رشته تحریر درآورده و آنکه با دقت نظر و بصیرت و تبحر کامل و تجزیه و تحلیل کمنظیر از عهده بسیاری از موضوعات کیمیاوی برآمده است. مصحح در این کتاب معادلهای شیمیایی و اصطلاحات و عملیات شیمیایی رازی را با فرمولها و موازین علمی کنونی تطبیق و تصویرها و عکسهای چاپی بر آن اضافه نموده است. همچنین در مقدمه کتاب تاریخچه مختصری از رازیشناسی آورده شده است.
کیمیا یکی از علوم خفیّه و علوم خمسه گذشتگان و صنعتی است که بر این باور بودند که قادر است اجساد ناقصی چون مس را بمرتبه کمال یعنی نقره و طلا برساند. هدف از تالیف این کتاب، شناخت متون الاسرار در خصوص مواد شیمیائی شناخته شده و روش های تهیه آن ها در قرون اولیه اسلامی و همچنین سخن گوئی در رابطه با نوشته های آن از نظر علم شیمی امروز و ارزش علمی این مطالب است. چنین به نظر می رسد که رازی کتاب اسرار یا سر الاسرار را که منبع این ترجمه بوده است، در اواخر عمر خویش تالیف نموده. این متون اولین سنگ بنای علم شیمی محسوب می شوند و ارزش تاریخی آن ها تا زمان حاضر نیز پا بر جای است. در ترجمه این کتاب که به کوشش حسنعلی شیبانی انجام گرفته، از چهار نسخه عربی و یک نسخه آلمانی بهره برداری شده است. نظر به این که اغلب اصطلاحات علمی کتاب حاضر، معرب واژه های فارسی است، مترجم از برهان قاطع در انتخاب واژه های درست فارسی کمک گرفته است. حسنعلی شیبانی پس از متن اصلی کتاب، پژوهشی در رابطه با مطالب کتاب و پس از آن تاریخچه ای از علم کیمیا را تدوین نموده و در پایان به توضیح واژه ها و اصطلاحات تخصصی این کتاب پرداخته است. لازم به ذکر است که پیش از این در سال 1343، دو کتاب الاسرار و سرالاسرار به زبان عربی و به کوشش محمدتقی دانش پژوه به چاپ رسیده بودند.