ساختارگرایی یکی از رایج¬ترین و دیرپاترین مکتب¬های روایتشناسی است. این دیدگاه به پیروی از زبانشناسی پایهریزی شد؛ و در پی تدوین دستور زبان داستان بود تا بتواند ساختار روایت¬های پایه(هسته) را توضیح دهد. بر اساس نظر گریماس(A.J.Greimas) هر داستان از تعدادی پی¬رفت و هر پی¬رفت از تعدادی الگوی کنش تشکیل شده است. مرزبان¬نامه یکی از آثار تمثیلی زبان فارسی است که سعدالدین وراوینی در اوایل قرن هفتم آن را از زبان طبری کهن به نثر فنی فارسی و به شیوه کلیله و دمنه ترجمه کرده است. ساختار منسجم و جنبههای روایی این اثر، سبب شده است که بتوان آن را از چشم¬انداز نظریه-های نقد ادبی بازخوانی کرد. ازاینروی، کنش¬های( action) دو حکایت کنشگر محور داستان «شاه اردشیر و دانای مهران به» و داستان «سه شریک راهزن» از باب سوم که با طرح (plot) باب سوم پیوند دارد، با رویکرد گریماس بررسی می¬شود. در این مقاله بر پایه رویکرد گریماس نشان داده شده که این شیوه برای بررسی حکایت¬های فارسی از چه میزان توانایی برخوردار است. روشن شد که در این حکایت¬ها، کنشگرها مهمترین تشکیل دهنده عناصر داستان هستند که علاوه بر شخصیّت¬های اصلی، مفاهیم انتزاعی، ویژگی¬های شخصیّتی و ظاهری شخصیّت¬ها را نیز دربر می¬گیرند.
نویسنده این کتاب به صراحت اقرار میکند که مشروعیت آن بیشتر از هر چیزی از اثر مشهور دانیل کالاهان با عنوان "پنجاه فیلسوف کلیدی" (۱۹۸۷) الهام گرفته است. اگرچه تفاوتهای معینی این اثر را از سایر آثار مشابه متمایز میسازد؛ کالاهان باید فیلسوفانی را در طول تاریخ فلسفه انتخاب میکرد که نیز به عنوان شخصیتهایی شناختهشده در میان عموم مردم بودند، مثل فیگورهایی چون افلاطون و هابز یا سارتر. با این حال، انتخاب جان لچز فیلسوفان معاصری که گاه هنوز تا شهرت فاصله داشتند بود. به علاوه، سوال تکراری در مورد تشکیل مجموعه "پنجاه متفکر کلیدی" بیش از سایر آثار مشابه مطرح شد: آیا توافقی در مورد انتخاب متفکران و فیلسوفان وجود دارد که بعضی از آنها هنوز هم در زمان تدوین این اثر در دسترسند؟ به عبارت دیگر، آیا در واقع اسامی مهمترین فلاسفه معاصر در این لیست محل دارند یا میتوان اسامی دیگری را نیز در نظر گرفت؟ این چالش خود باعث جایگزین شدن اسامی چون آگامبن، بادیو، برگسون، باتلر، دریدا، هایدگر، هوسل، ماتراورز، ویریلیو و ژیژک در ویرایش دوم این کتاب شده است. از دیدگاه نویسنده، مبنای کار او نیز در انتخابهای روشنکننده و آموزندهٔ آثار بوده است. لچز پنجاه متفکر کلیدی معاصر را در ده گروه تقسیمبندی کرده تا تفکرات آنها را درک کنیم: ساختارگرایی ابتدایی، فنومنولوژی، ساختارگرایی پسااستراکچرالیسم، نشانهشناسی، فمینیسم موج دوم، پسامارکسیسم، مدرنیته، پسامدرنیته و در نهایت تفکرات الهامگرفته از زندگی. امیدواریم این تقسیمبندی به خوانندگان در درک جهتگیریهای فکری متفکران و همچنین درک کلی از معنا و مفهوم این مجموعه کمک کند.
برابر هزارسال است که مسلک و کیش مانی از ایران ریشهکن شده و نیز هزارسال است که دو کتاب مشهور عربی و فارسی «الفهرست ابن ندیم» و «مرزباننامه» اسپهبد مرزبان که از ارکان مانویت است، در دست ایست و کسی را از ماهیت آن آگاهی نیست. ضرورت بررسی حوادث تاریخی ایجاب میکند که تحقیقی در این زمیه صورت گیرد. نویسنده سایه و رنگ مانویت را در تصوف میبیند و ظهور و بروز این دو کتاب که به اواخر قرن چهارم هجری مربوط است، برهانی بر صدق مدعاست. در این کتاب نکاتی در اینباره طرح شده است.
در اين مقاله بر اساس رويکرد نقد ساختارگرايي حکايت «غلام و بازرگان» از باب دوم مرزبان نامه تحليل شده است. در اين تحليل بر اساس شيوه پراپ در ريخت شناسي قصههاي پريان، به دو بن مايه «سفر و بازگشت از سفر» توجه شده است. اين دو بن مايه که در اثر پراپ يکي از سي و يک خويشکاري قهرمان محسوب ميشوند، با کهن الگوي اسطورهاي آشناسازي و مير نوروزي، تطبيق داده شدهاند. در اين مطابقه عناصر سازنده اسطوره و حکايت با همديگر مقايسه شده، ظرفيت تاويلپذيري اسطورهاي اين حکايت و برابري آن با دو بن مايه اسطورهاي نشان داده شده است.
ادبیات، چه به عنوان یک علم و چه به عنوان هنر، شعب و گونههای گوناگونی را شامل میشود که این انواع در تقابل و ارتباط با یکدیگر نظامهای نوینی را تشکیل میدهند و با محتوا و فرمهای گوناگون به صورت انواعی تازه و مستقل شکل گرفته و عرضه میشوند. رمان یکی از گونههای ادبیات است که انواع گوناگونی را شامل میشود و محدوده و انواع آن تا حدی مشخص و تعریف شده است. اتوبیوگرافی نیز گونهای دیگر از دانشهای ادبیات است که آن نیز ویژگیها و مختصات تعریف شده مختص به خود را دارد. قابلیتهای بسیاری در انواع ادبی و ارتباط آنان با یکدیگر وجود دارد که یکی از این تواناییها ترکیب انواع با یکدیگر و آفرینش نوعی مستقل از این ترکیب است. یکی از مصداقهای این تلفیق (ترکیب انواع) «اتوبیوگرافی ـ رمان» است که از ترکیب دو نوع رمان و اتوبیوگرافی پدید آمده است. سالهای ابری اثر علی اشرف درویشیان از سویی، تا حدودی دارای ویژگیهای نوع رمان است که بیشتر در فرم اثر نمود یافته است و از سوی دیگر، از شاخصههای نوع اتوبیوگرافی بیبهره نمانده است که آن هم بیشتر در محتوای اثر جلوه پیدا کرده است. این مقاله بر آن است که اثر مذکور را نه به عنوان رمان، بلکه در قالب اتوبیوگرافی ـ رمان معرفی نماید.