کتابخانه مجازی ادبیات

این کتاب دارای چهار فصل و مجموعا دربرگیرنده زندگی و آثار ۲۲۷ نفر از پارسی سرایان قفقاز است. هر فصل به شاعران یک منطقه قفقاز (آران، ارمنستان، داغستان، گرجستان) اختصاص یافته است. نخستین شاعری که زندگی و احوالش در این مجموعه معرفی شده، «ابوالعلای گنجه ای» متوفی به سال ۵۵۴ ه.ق و آخرین آنها، «ناظم ایروانی» متولد سال ۱۳۴۲ ه. ق است. در پایان کتاب نیز فهرست ماخذ و منابع به ترتیب الفبایی تخلص یا نام مولفان آمده است.

کتاب حاضر نخستین شرحی است که بر غزلهای علامه اقبال نوشته می شود. این غزلها از میان آثار متعدد علامه جمع آوری و با ترتیب الفبائی تدوین شده است. غزلهای اقبال بیشتر به سبکی سروده شده که در شعر کهن فارسی به "عراقی" معروف است، مضامین غزلهای او آمیزه ای است از اندیشه های عرفانی و اجتماعی و سیاسی که در آنها سعی می شود به انسان شرقی از خود بیگانه و ناامید و به کنج یاس خزیده امید و اطمینان داده شود. تا بداند که وجود دارد و اگر دستی بر آورد به اهدافش می رسد؛ صاحب فرهنگ برتر است و باید آرزو یا به اصطلاح اقبال، مدعا را در خود پرورش دهد که اگر از این دو تهی شود، مرده ای بیش نخواهد بود. اقبال شعر خود را در خدمت به عقاید فلسفی و دینی خود که سخت بدان پایبند بود قرار داد. او موضوعاتی را که کاملا با روح غزل بیگانه اند چنان با مهارت در حریر آبی تغزل می پیچد که نه تنها نامتعارف جلوه نمی کند بلکه خواننده را به یاد شعرای چیره دست ادب فارسی می اندازد. شاید از هیمن روست که برخی از اقبال شناسان شعر او را از نظر زیبایی ظاهری و معنوی کم از سروده های حافظ و مولوی ندانسته اند.

این کتاب دربرگیرنده مقالات معروف پرفسور محمود شیرانی، ادیب و محقق فقید پاکستانی است. مترجم کتاب در پیش‌گفتار خود نگاه گسترده‌ای به زندگانی پرفسور شیرانی انداخته و نوشته‌ها و پژوهش‌های ادبی و شیوه کار او و خدمات ارزنده‌اش را در معرفی ادبیات پارسی تحلیل کرده است. این مقالات عمدتاً جنبه تحقیقی دارد و برای محققان و دانش‌پژوهان ادب فارسی سودمند است؛ به‌ویژه که به خامه ادیب و دانشمندی غیرایرانی نوشته است. اما برای عامه مشتاقان فردوسی نیز اگر که ورود در بحث‌های لغوی و استدلال‌های سبک‌شناسی و مانند آن مایه ملالت آنان نگردد، مفید خواهد بود؛ به‌ویژه که کتاب مشحون از ابیات ناب و حکمت‌آموز فردوسی در زمینه‌های گوناگون است. برخی از عناوین کتاب به این شرح است: فردوسی شاعر جاودانه ایران، شرح احوال فردوسی از شاهنامه، علل و زمان نظم شاهنامه، هجویه سلطان محمود غزنوی، مذهب فردوسی، یوسف و زلیخای فردوسی و ... .

این کتاب ترجمه فارسی کتاب «نقد شعر العجم» تألیف محمود شیرانی است که نقدی است بر کتاب «شعر العجم» تألیف شبلی نعمانی. نقد شعر العجم در ابتدا به صورت سلسله مقالات در فصلنامه اردو در انجمن ترقی اردو (اورنگ آباد) به چاپ رسیده است که همه آن مقالات با تجدیدنظر به صورت این کتاب درآمده است. چون علامه شبلی زبان اردو را از تاریخ شعر فارسی تهی احساس کرده بود، شعر العجم را به زبان اردو نوشت. در این کتاب دکتر شیرانی نظرش به همین کتاب است و فقط درباره نکاتی بحث کرده که درباره آنها با نقطه نظرات مولانا شبلی نعمانی اختلاف تاریخی یا انتقادی دارد.