شهر کولاب در فاصله دویست کیلومتری از قسمت جنوب و شرق پایتخت تاجیکستان در ساحل دریای یاخْسو، در دامنه رشتهکوه حضرت شاه جایگیر است. از همین منطقه طی صدها سال راه کاروان از هند و افغانستان امروزه میگذشت؛ درنتیجه در سدههای میانه کولاب با تاریخ و فرهنگ غنی خود به یکی از شهرهای بزرگ منطقة ختلان تبدیل شد. در حدود کولاب و اطراف آن آثار معماری دورههای گوناگون باقی ماندهاند که از نمونههای آن میتوان به قصر حکیمان در هلبوک، شهرک دارای مجسمه از سدههای دهم تا یازدهم میلادی در روستای صیاد، مقبره میرسیدعلی همدانی در شهر کولاب منسوب به سدههای چهاردهم تا شانزدهم میلادی سلسلهمعماریهای سده یازدهم تا شانزدهم میلادی شاه خاموش در روستای لنگر، سلسلهمزارها، مسجدها و مدرسة سدة نوزدهم و آغاز سدة بیستم میلادی اشاره داشت. شایان ذکر است که آرامگاه میرسیدعلی همدانی در کولاب نمونه نادر معماری است که هم خصوصیتهای سنتی و قدیمی معماری و طراحی و هم بازماندههای اصول معماری مراکز پیشرفته فرهنگی آسیای میانه را دربردارد. آثار معماری و تاریخی کولاب و اطراف آن بسیار جالب توجهاند و در زمانهای قدیم و سدههای میانه، مرکز تشکل سنتهای معماری و نقاشی بهشمار میرفتهاند که از آن مکتبهای دیگر معماری و نقاشی تمام منطقة آسیای مرکزی استفاده کردهاند. همچنین، کولاب از قدیمالایام مرکز هنرهای مردمی، ازجمله کندهکاری در چوب و گچ، هنر زرگری و دیگر هنرهای تزیینی بوده است.
این کتاب به مناسبت هزارمین سال ولادت خواجه عبدالله انصاری هروی به طبع رسید ه است. مولف کتاب گازرگاه را که گوشه ای از تاریخ هرات است در زمان کم نوشته است این مکان آرامگاه و مزار پیر هرات است. گازرگاه محل مقدسی است که از قرون متمادی محل توجه بزرگان و پادشاهان و خوابگاه و اقامتگاه اهل دل بوده و پیوسته سلاطین و پادشاهان در این مکان مقدس خشت بالای خشت میگذاشتند تا به صورت موزه نفیسی بیادگار بماند. از پیکر علما، شعرا و هنرمندان که هریک چون گنجی در کنجی نهفتهاند و این موزه ایست نفیس از هنرهای زیبا از قبیل شاهکارهای معماری و طراحی و سنگتراشی و منبت کاری و خطاطی که هر گوشه آن به بیننده درسی از هنر می دهد.
آنچه در این کتاب مورد گفتگو قرار گرفته، باغهای ارزشمند و تاریخی شهر شیراز و کوشکهای آنهاست که البته اسالیب کلی و خصوصیات باغهای قدیمی بخش عمدهای از کشور ما و عمارات آن را هم دارا میباشد. حاصل پژوهش نگارنده در این کتاب تصویری از گذشته و حال باغها و بوستانهای شیراز به طور اجمالی و چگونگی ساختمانها و خیابانکشی و باغچهبندی و گونههای درختان و ریاحین و سایر ویژگیهای آنهاست و در این میان باغ ارم شیراز با تفصیل بیشتر مورد گفتگو قرار گرفته است؛ به سبب آنکه این باغ را میتوان از جمله آثار ارزندهای دانست که نمونههای نسبتا کاملی از اسلوبها و سنتهای خاص معماری شهر شیراز و هنرهای اصیل و زیبای کاشیکاری، نقاشی، گچبری، خطاطی، حجاری و ... را دربر دارد.