کتابخانه مجازی ادبیات

مجلد چهارم مجموعه هفتاد سخن با نام شیوه های نو در ادبیات جهان، سراسر به داستان‌نویسی و نوپردازی در شعر معاصر اروپا و آمریکا و آسیا اختصاص دارد و در آن مکاتب ادبی قرن بیستم، اعم از فوتوریسم، سورآلیسم، دادائیسم، کوبیسم و عموما مدرنیسم، تعریف و تشریح و بررسی شده است. دکتر خانلری که خود از نادره های روزگار ما در نقد علمی و یکی از مطرح ترین مکتب‌شناسان چند دهه اخیر است، در این مجلد که مشتمل است بر 3 بخش، با ده ها گفتار و نمونه‌های فراوان از داستان‌های کوتاه و شعرهای معاصر فرانسه، شوروی (بخش اروپایی و بخش آسیایی) انگلستان، آمریکا، آلمان، اتریش، اسپانیا، پرتقال، ایتالیا، یونان، اروپای شرقی، هند، چین، ژاپن و خاور دور الگویی ارایه کرده است برای همه کسانی که سالک و مشتاق این راهند

ملتی که زنده است به گذشتۀ خودنیز وابستگی دارد زیرا که زندگی ، امری ناگهانی نیست . اگر زنده باشیم تاریخ ما زنده است ، افتخارات گذشتۀ ما باقیست ، آداب و رسوم و رنگ خاص ملی ما برجاست .این ها همه لازمۀ زندگی و دوام و بقای ما می باشد و اما زندگی توجه به گذسته نیست بلکه حرکت به سوی آینده است .کسانی که نیروی زندگی را از دست داده اند از تازه و نو بیمی دارند . زیرا که «نو» ناشناس است و طبع آدمی ازناشناس هراس دارد . با مجهول روبرو شدن و درآویختن ، دلیری می خواهد و دلیری نشانۀ زندگی است . از آیندۀ ناشناس رو بر تافتن و به گذشتۀ آشنا پناه بردن آسان و اطمینان بخش است ؛ اما نتیجۀ آن بر جای ماندن و از رهروان دورافتادن است. امروزدر هر گوشۀ آسیا و بلکه جهان نشانی و یادگاری از فرهنگ ایرانی می توان یافت .این نفوذ معنوی به زور سرنیزه انجام نگرفته است . در روزگاری که از هند و سِند و چین تا قسطنطنیه باج گزار فرهنگ ایران بودند اغلب وضع سیاسی و اقتصادی این کشور چندان خوب نبود : یا ملوک طوایف هر یک بر قسمتی از ایران فرمان می راندند و یا کشورگشایان بیگانه بر تمامی آن استیلا داشتند . تشکیلاتی برای ترویج و تبلیغ فرهنگ ملی نبود و وسایلی هم برای این کار وجود نداشت . همان یک چیز بود : نیروی معنوی ملت و برتری فرهنگ ایران . در آن روزگار ادبیات رکن اصلی فرهنگ بود و شعر مهمترین قسمت ادبیات به شمار می رفت . پس شعر اساس فرهنگ بود و ایران عالی ترین نمونه آن را داشت .امروزهیچ یک از احوال ، برآن قرار نمانده است . علم پیشرفت بسیار کرده و در فرهنگ جهان مقامی بزرگ یافته است . ادبیات به حسب تغییر وضع اجتماع ، انواع دیگر یافته که اگر نگوییم کامل تر از شعر است بی شک باید گفت که وسیع تر و رایج تر و نافذتر است .پس آن چه موجب بسط و نفوذ فرهنگ ایران بود ، آنچه در عین ناتوانی ما را تواناترین ملت مشرق می ساخت ، و آنچه دوام و بقای ما را در معرکۀ حوادث و مصائب ضمانت می کرد امروز دیگر قدرت خود را از دست داده است . شاید ادراک این حقیقت تلخ و دردناک باشد . اما حقیقت است و باید دریافت و چاره کرد و این بهتر از آن است که لجاج بورزیم و آشکاری را ندیده بگیریم . اگر می بینیم که روزی بیگانگان به زبان فارسی مباهات می کردند و امروز ایرانیان از آندوری می جویند علت آن را جز این نباید دانست که فرهنگ ملی ما از زمان واپس مانده و آن نیروی عظیم و جاذب را از دست داده است . چه باید کرد ؟ باید بکوشیم که فرهنگی نو و زنده ، متناسب با احتیاجات زمان ، و لایق برابری با فرهنگ ملت های دیگر ایجاد کنیم .این کار عظیم و دشوار است . اما آن که می خواهد زنده بماند باید با دشواری ها در آویزد . دشواری برای زندگان مایۀ نومیدی نیست . نومید مردگانند : مردۀ بی جان و مردۀ روان جلد نخست این کتاب با نام ویژه شعر و هنر منتشر شده است.

ایکاروس در افسانه یونان پسر دادالوس که در فرار از زندان خود ساخته به آسمان پرواز کرد. توسط بالهایی که پدر برای پسر ساخت و هنگامی که به خورشید نزدیک شد، بال‌هایش ذوب شد. چرا که بال‌ها از سیم و موم ساخته شده بودند. با این پند کوتاه پدر که نه در فراز پرواز کن و نه فرود، میانه را نشانه باش. تا به ساحل نجات برسی، که پندها در اوج قدرت از سر می‌پرند. و از سر پسرش آن پند پرید و در اوج‌ها موج گرفت و بال‌های‌اش ذوب شد. جریان از این قرار بود که پادشاه یونان از معمار بزرگ (دادالوس) ساختمان زندانی پرپیچ و خم و دارای لایبرتن بی‌بازگشت باشد. اختلاف میان معمار و پادشاه افتاد و پادشاه امر به زندانی شدن معمار همراه با فرزندش ایکار را صادر کرد.

در ورای همه مفاهیم صریحی که قومی از طریق هنر، مذهب، معماری و قانونگذاری بیان می‌کند، مقاصد ذهنی مبهمی نهفته است که آگهی بر آن سخت دشوار است. وقتی درباره گذشته تحقیق می‌کنیم گاه گاه شدیداً وجود آنها را حس می‌کنیم، نه به دلیل حضور آنها در گذشته بلکه به سبب غیبت آنها. هنگاهی که آثار عظیم و مدون گذشته را می‌خوانیم متوجه می‌شویم که آنها را بدون همراهی چیزی که همیشه با آثار عظیم و مدون امروزی همراه است می‌خوانیم: طنین مقاصد و فعالیت‌های گوناگون، هیاهوی القاء‌کننده‌ای که در زمان حال همواره پیرامون ما را گرفته و از آنچه که هیچ‌گاه به طور کامل بیان نمی‌شود به گوش می‌رسد، آنچه که در لحن درودها و دشنام‌ها، در زبان عامیانه و در طنز و آواز‌های مردم‌پسند، در شیوه بازی بچه‌ها، د حرکات پیشخدمت هنگام چیدن بشقاب‌ها و در کیفیت خودغذایی که انتخاب می‌کنیم مضمر است. این مقاله از کتاب تخیل آزادمنشانه که نخستین بار در سال 1948 منتشر شد اخذ شده است.