کتابخانه مجازی ادبیات

گزیده ترانه های روستایی فارسی، همراه با ترجمه منظوم به ترکی آذری، که از نظر علاقمندان و مشتاقان این سروده های نغز و موزون خلقی می گذرد، بیش از آنکه بتواند نشانگر رویداد مترجم در ترجمه این ترانه ها به زبان ترکی آذری به حساب آید، می تواند بیانگر انس و الفتی باشد که نگارنده از دیرباز به مانند دیگر شیفتگان فرهنگ و ادب عامه با این دست آوردهای بدیع ذوق و احساس داشته ام. اشتغال مستمر به امر گردآوری نمونه های ادبیات خلقی آذربایجان و از آن میان "بایاتیها" و مقایسه و تطبیق گاه و بیگاه آنها با موارد همگون در ادب عامه فارسی و از آن میان ترانه های روستایی، یکی از سرگرمیهای ساعات فراغت و در عین حال مستمسکی برای زدودن ملال خاطر و پناه جستن به نوعی حسب حال در جوار این ریاحین عطرآگین بوده است. گزیده ترانه های روستایی با ترجمه ترکی آذری، یکی از ره آوردهای ناچیز این سیر و گشت در گلزار ترانه هاست. مسلما ترجمه کلام منظوم از زبانی به زبان دیگر کاری است نه چندان آسان. این کار از آن جهت آسان نیست که کلام، منظوم و به خصوص کلام منظوم خلقی، در هر زبان از نظر محتوا و بافت از یک رشته نازک خیالیها، ریزه کاریها، و گوشه پردازیهای فکری و بدیعی برخوردار است که چه بسا جابجایی آنها در زبانی به غیر از زبان اصلی به سهولت میسر نباشد. با وجود این، این ترجمه ها به همین صورت که هست تقدیم شیفتگان این گلهای صحرایی خوش رنگ و نگار می گردد.

ویژگی اصلی این پژوهش، کنکاش باستان‌شناسانه و روان‌شناسانه درباره‌ی شخصیت‌ها و فضای اجتماعی و سیاسی داستان‌های "شاهنامه" است. به باور نگارنده: "شاهنامه دارای دو بخش است که به طور کامل با هم تفاوت دارند. ویژگی‌های ساختی، زبان شناسی، جهان‌بینی و مانند این‌ها در هر دو بخش چنان ناهماهنگ و ناهمخوانند که می‌توان گفت دارای دو اندیشه، دو استعداد، و دو پسند جداگانه و نایکدست‌اند. برای نمونه در یک بخش سستی و ناپایداری جهان، بنیان جهان‌بینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیاده‌خواهی اساس جهان‌بینی است و در بخش دیگر آزپرستی و زیاده‌خواهی اساس جهان‌بینی نویسنده را می‌سازد؛ ..... بر این اساس می‌توان شاهنامه را بر دو بخش جداگانه بخش‌بندی کرد بخش نخست از آغاز شاهنامه تا پایان شاهنشاهی (= امپراتوری) کیخسرو به همراه داستان رستم و اسفندیار است که شاهنامه‌ی اصلی نامیده می‌شود و بخش دوم از آغاز پادشاهی لهراسب تا پایان شاهنامه (بدون داستان رستم و اسفندیار) است که آن را شاهنامه افزوده نام نهاده‌ایم. شاهنامه‌ی افزوده نوشته‌ی فردوسی است؛ اما شاهنامه‌ی اصلی نویسنده‌ی دیگری دارد که باید برای یافتن نامش در تاریخ و تاریخ ادبیات کاوش کرد. کتابی که پیش رو دارید کوشیده تا این نظر را که کل شاهنامه نوشته‌ی یک تن نیست به اثبات برساند".

از زمان قدیم درباره شاهنامه فردوسی کتاب‌های مختلفی از جمله فرهنگ لغات شاهنامه نوشته شده است؛ یکی از این کتاب‌های معروف، «فرهنگ لغات شاهنامه» عبدالقادر بغدادی است که تا روزگار کنونی حفظ شده است. وی این کتاب را در اواسط قرن یازدهم هجری قمری به زبان ترکی استانبولی به رشته تحریر درآورده است. این فرهنگ را یکی از جامع‌ترین فرهنگ لغات شاهنامه موجود در جهان دانسته‌اند. مجموع مدخل‌های این اثر بالغ بر 1598 فقره است که با احتساب واژه‌هایی که به مناسبت‌های مختلف ذیل برخی از مدخل‌ها وجود دارد، می‌توان تعداد واژه‌ها را بسیار بیشتر از این مقدار دانست. نویسنده بعد از انتخاب واژه فارسی، معادل ترکی‌اش را آورده و سپس مثال‌های لازم را ذکر کرده است.

مولف در این کتاب (ادبیات ترک) ادبیات دیوانی ترک را به محک نقد زده و بر نکته‌هایی از آن ادبیات دست گذاشته است که ادبیات ایران و عرب هم نمی‌تواند در بر بگیرد چرا که ادبیات دیوانی اصطلاحا به آن شاخه از ادبیات اطلاق شده است که بعد از قرن پنجم هجری تحت نفوذ ادبیات ایران و عرب، مخصوصا قوالب شعری، مضامین، عروض، صور خیال و لغات و ترکیبات ادب ایرانی پایه‌گذاری شده و از قرن هفتم هجری به بعد رواج پیدا کرده و در قرن دهم هجری به اوج خود رسیده است و در قرن نوزدهم با پیدا شدن ادبیات تنظیمات تقریبا از میان رفته است. بسیاری از مطالب عنوان شده در این کتاب با آنکه در نقد و بررسی ادبیات ترکیه است، اما مصداق بسیاری از آرای مولف در ادب فارسی را هم شامل می‌شود.