کتابخانه مجازی ادبیات

آثار «دکتر محمد معین»، به منزلۀ یک ادیب، در درجۀ نخست از لحاظ دقت اهمیت دارد. اهمیت دیگر آثار او این است که وی برای اولین‌بار تحقیق در متون فارسی را از صورت ساده عادی بیرون کشید و آن را با اصول زبان‌شناسی و تحقیق در مسائل مربوط به فرهنگ ایران همراه کرد. در مجلد دوم از «مجموعه مقالات دکتر محمد معین» نیز مقالاتی از وی تحت برخی از این عناوین به چاپ رسیده است: «فن آموزش در دبستان‌ها»، «عبارتی از قابوسنامه»، «سوگندنامۀ عیلامی»، «رسالۀ نوروز و سی ماه»، «آیینۀ اسکندر»، «زلف و زلفین» و «هورقلیا». مقالات این مجلد نیز همانند جلد پیشین به ترتیب تاریخی تنظیم شده‌اند.

حق بزرگی که دکتر «محمد معین» بر ادب امروز ایران دارد، به خاطر فرهنگ پرارج اوست. معلم، محقق و لغت‌نویس، سه بعد عمدۀ شخصیت دکتر معین را تشکیل می‌دهد. برجسته‌ترین کارهای وی در زمینۀ لغت‌شناسی و دستور بوده است. مجموعۀ حاضر، شامل 26 مقاله از وی است که به ترتیب تاریخ تنظیم شده‌اند. این مقالات از سال 1318 در مجلات به چاپ ‌رسیده است. برخی از عناوین مقالات عبارت‌اند از: «حافظ شیرین‌سخن»، «دانش»، «جنش نوروز»، «یک رسم باستانی»، «عبارتی از سفرنامۀ ناصرخسرو»، «جام جهان‌نما» و «حکمت اشراق و فرهنگ ایران».

در حدود سالهای: 282 و 283 هجری استادی به راستی استاد در علوم اسلامی و حافظ قرآن، در حلقه درسی، به شاگردان خود می‌گوید: آمادگی دارید که نوشته یی در تفسیر قرآن برایتان املا کنم؟ شاگردان می‌پرسند: مقدار آن چقدر ایت؟ استاد پاسخ می‌دهد: سی هزار ورق. دانشجویان می‌گویند: ممکن است پیش از به پایان آمدن کتاب، عمر ما سرآید. استاد با اندوه می‌گوید: «اءنالله!» همتی در مردم نماند است. سپس استاد کتاب خود را به سه هزار ورق خلاصه و در مدت هفت سال به شاگردان خود املا می‌کند. این استاد، پدر تفسیر قرآن و تاریخ اسلام، محمدبن جریر طبری بود. ابوجعفر محمد پسر جریر پسر یزید پسر خالد طبری از مردم آمل طبرستان. یکی از بزرگترین و کم مانندترین دانشمندان اسلامی است. محمدبن اسحاق ابن الندیم درباره او می‌نویسد: «الطبری... علاّمه وقِته و امام عصر و فقیه زمانه». گلد زیهر او را بزرگترین دانشمند اسلامی در سراسر دوره‌های تاریخ اسلام می‌داند. ابوبکر محمدبن اسحاق ابن خُزیمه یکی از دانشمندان معاصر طبری، پس از خواندن کتاب تفسیر او می‌گوید: من برروی زمین، کسی داناتر از طبری سراغ ندارم. شمس الدین احمدبن محمّد ابن خلّکا درباره طبری می‌گوید: «کانَ اماماً فی فنون کثیره مناه التفسیرُ والحدیث والفقهُ والتاریخُ؛ و کان ثقهً فی نَقله» (طبری در بسیاری از دانشها، از آن میان: در تفسیر قرآن، حدیث، فقه و تاریخ، پیشوا بوده... و در آنچه نقل می‌کرده، سخت مورد اعتماد و درستکار بوده است). ابن ندیم نیز او را در همه دانش‌ها، از جمله: در علم قرآن، نحو، شعر، لغت ... به راستی چیره دست دانسته است.