کتابخانه مجازی ادبیات

عظیم‌ترین شاهکار تاریخی که در عصر مغول به رشته تألیف درآمده و بزرگ‌ترین آثار ادبیات ایران کتاب «جامع التواریخ» تألیف خواجه رشیدالدین فضل‌الله است که شامل خصوصیات زندگانی و احوال مغول و عصر تسلط اینان است. این کتاب به امر غازان‌خان و اولجایتو در تحت سرپرستی وزیر معروف همدانی در سال 710 هـ.ق فراهم آمده و شامل سه مجلد است: جلد اول در تاریخ مغول، جلد دوم در تاریخ عمومی و عالم بنام اولجایتو، جلد سوم در جغرافیا. جلد سوم گویا از بین رفته یا تألیف نشده است.

«لُغَتِ فُرس» یا فرهنگ اسدی نام واژه‌نامه مهم و قدیمی است که اسدی طوسی شاعر سرشناس سده پنجم هجری آن را تألیف کرده‌است. اسدی در این کتاب برای شرح غالب لغات، شاهد یا شواهدی از شاعران می‌آورد. ترتیب واژه‌های این واژه‌نامه بر پایه حرف آخر آنها است. اسدی همان‌گونه که خود گفته، این کتاب را برای آن نوشت تا شاعران و نویسندگان پارسی‌زبان سرزمین‌های غربی ایران که با برخی از واژه‌های به‌کاررفته در خراسان و فرارود آشنایی نداشتند بتوانند مشکلات لغوی خود را به یاری این کتاب رفع کنند. این کتاب کهن‌ترین لغت‌نامه فارسی است که در قرن پنجم قمری تألیف گردیده است. آنچه درباره این کتاب قابل توجه است، این است که دسته‌بندی لغات در این کتاب به شیوه‌ای است که نشان می‌دهد هدف از تألیف آن راهنمایی شاعران بوده تا اگر در قافیه شعر محتاج کلمه‌ای شدند و معنی آن را ندانستند، در این کتاب بیابند و استفاده نمایند.

فرائد غیاثی مفصل‌ترین متنی محسوب می‌شود که در خصوص منشآت فارسی در دست است. این اثر مشتمل برششصدوپنجاه نامه دیوانی، دوستانه و عارفانه از دانشمندان، فرمانروایان و شاعران از سده دوم تا سده هشتم هجری است. فرائد غیاثی توسط یکی از منشیان قرن نهم به نام جلال الدین یوسف بن شمس الدین محمد بن شهاب الدین عبدالله فراهم آمده است. این ادیب در خراسان متوطن بوده و به خاندان شیخ احمد جام «یوسف اهل » جامی مشهور به انتساب داشت. كتاب مجموعه بزرگي است كه بيش از ششصد و پنجاه نامه ديواني، درباري، اخواني و عرفاني از دانشمندان، فرمانروايان و شاعران سده دوم تا سده هشتم هجري را شامل مي‌شود. فهرست نويسندگان نامه به حدود دويست نامه مي‌رسد. قسمت عمده نامه‌ها اثر وابستگان دودمان شيخ احمد جام است كه مؤلف نيز شخصاً يكي از آنهاست. برخي مراسلات حاكمان معروفي چون امير تيمور، اولجايتو، شاه شجاع، مبارزالدين محمد، ملوك خاندان كرت، هارون الرشيد، غزالي، خواجه نصير و .... . در اين مجموعه نام پنجاه و يك شاعر هست كه که در هيچ تذكره و منبع ديگر اسمي از آنها برده نشده است. معلومات فراواني كه در خلال اين نامه‌ها پراكنده است بويژه درباره علما و صوفيه منصوب به دودمان شيخ جام و شاهان آل كرت و سربداران و اوضاع اجتماعي و ادبي خراسان تا حدود اواسط قرن نهم، شبيه است به تكه‌هاي خردورزي كه اگر كنار هم چيده آيد، تصويري تا حدود درست از پاره‌اي حوادث تاريخ به دست مي‌دهد.