کتابخانه مجازی ادبیات

سخنوران آذربایجان (از قطران تا شهریار) اثر عزيز دولت‌آبادى، كتابى است به زبان فارسى از نوع تذكره‌هاى خاص، محلى و جديد كه به معرفى سخنوران و شاعران آذربايجان مى‌پردازد. اين اثر به هدف آشنايى با سخنوران اين خطه از سرزمين پهناور ايران اسلامى نگارش شده است. مقدمات نگارش اين كتاب از سال 1345ش با انتشار مقالاتى توسط مؤلف آغاز گرديده و كتاب براى بار نخست بين سال‌هاى 1355 تا 1357ش منتشر شده است.

کتاب حاضر بیست و سومین شماره از انتشارات ((موسسه تاریخ و فرهنگ ایران)) و دهمین شماره از سلسله تذکره‌ها محسوب می‌شود .مباحث این کتاب در دو بخش فراهم آمده است: بخش نخست در دو جلد، حاوی تراجم شاعرانی است که از روزگاران گذشته تا عصر حاضر زیسته‌اند .بخش دوم شامل شرح حال سخنوران معاصر که مکمل بخش نخستین است.برخی موضوعات کتاب عبارت‌اند از :((تاریخ و جغرافیای تاریخی آذربایجان)); ((سخنوران اردبیل/الهی اردبیلی، ثانی صفوی، صفی‌الدین اردبیلی)); ((سخنوران تبریز/ابراهیم تبریزی، ایرج میرزا، حیرت قاجار)) و((سخنوران خوی/انیس خویی، حسین خویی، وامق خویی)) .در بخش پایانی کتاب فهرست خوشنویسان، نقاشان، موسیقی‌دانان، طبیبان، زنان سخنور آذربایجان، اسامی کتب، اماکن و منابع آمده است .مولف در این کتاب زندگی‌نامه سخنوران آذربایجان و شهرستان را به ترتیب الفبایی آورده است ;همچنین سخنوران با توجه به تخلص و نسبت آنان معرفی شده‌اند و مراجع مورد استفاده با ذکر صفحه و به ترتیب تقدم تاریخی نقل شده است. در این اثر به تاریخ و جغرافیای محل و آثار تاریخی استان اشاره شده و نمونه‌هایی از زبان پهلوی آذری آمده است.

حکیم خاقانی شروانی ضمن قصیده خود در مدح رکن‌الدین خویی قاضی خوی و رکن‌الدین عالم ری، این دو شهر را کنار هم ستوده و آن دو را قبله زایران شمرده است، سال‌ها این شهر سرسبز و زرخیز و دارالصفای دوست‌داشتنی «تنها شهری از آذربایجان که منابع آشوری در حدود سده هشتم قبل از میلاد از آن نام آمده است». در روزگار کهن با قرار گرفتن در روی جاده ابریشم و در قرن‌های اخیر در امتداد دو شاهراه تجارتی «طرابوزان ـ تبریز» و «تفلیس ـ جلفا» از دیرباز محل رفت و آمد و توقف مسافران بیشمار بوده است.

ادبیات تطبیقی، پنجره‌ای گشوده‌شده به دنیای یک‌رنگی‌ها است که علی‌رغم فواصل زمانی و بعد مکانی، وجوه مشترک اندیشه‌های عرصه فرهنگ و ادب، شعر و عرفان، ... در آن رخ می‌نمایاند و حقیقت حال انسان‌ها را در چهره بزرگان عاشق متجلی می‌سازد. مولانا جلال‌الدین محمد که به نوشته «نیکلسون»، عرفان، سرچشمه الهام او است و «آربری» وی را عظیم‌ترین شاعر عارف تاریخ دانسته و استاد فروزانفر او را معدن حقایق و سرچشمه فیاض معرفت خوانده است (یوسفی، 1370: 209)، آوای دل بر جهان انداخته و قرن‌ها است که ابنای بشر را مجذوب خود ساخته است. از آن طرف، پائولو کوئیلو (متولد 1947، برزیل) به عنوان اندیشمندی که فراز و نشیب زندگی‌اش از سیروسلوک عرفانی گذشته و با رنگ و لعاب معرفتی شرقی، به ویژه نسیم مثنوی مولانا، نکهت‌افزا شده، چهره ماندگار یافته است. در این مقاله، نگارنده بر آن است که تجلی و تلاقی هفت شهر عشق را در اندیشه‌های این دو عاشق عارف آشکار سازد و با چشم‌اندازی از پیوستگی در سرچشمه اندیشه‌های آسمانی و روح خداشناسی به صورت تطبیقی در عرفان شرق و غرب، جایگاه ادب ایرانی را در فراسوی مرزها ترسیم کند.