کتابخانه مجازی ادبیات

مولف کتاب یکی از دانشمندان ترک زبان قرن پنجم هجری است. از زندگی او جز آنچه از تضاعیف این کتاب به دست می‌آید اطلاع دیگری در دست نیست و این اطلاعات نیز بسیار مختصر است. وی از یکی از خاندان‌های ریشه‌دار ترک (به قول خود او: اَعرَقِ ترکان از نظر مَحتِد (= اصل) بوده است که به شهرهای مختلف ترک‌زبان مسافرت کرده و زبان‌های آنها را گردآوری کرده است. این زبان‌ها یا بهتر بگوییم گویش‌ها عبارت‌اند از: ترکی، ترکمانی، اُغُزی، چگلی، یغمائی و قِرقِزی. وی زبان خود را که ترکی خاقانی بوده فصیح‌ترین گویش ترکی دانسته است.

شاملو‌ها ـ چه در خراسان و چه در آذربایجان ـ با شعر و ادب و فرهنگ عهد تیموری و ایلخانی آشنایی داشتند. بعضی از آنان که در هرات «بیگلربیگی» بودند، ساحه‌های فرهنگی عصرشان را ـ گاه به درستی ـ می‌شناختند و خود نویسنده بودند و شعر می‌گفتند و خوش می‌نوشتند و انجمن ادبی برپا می‌کردند و به شاعران و منشیان و خوشنویسان تعلق خاطر بروز می‌دادند و در زمینه مجموعه‌سازی فرهنگ ـ بر چایه درک نسبی زمان و دریافت خویش ـ اهتمام می‌کردند. در لابلای اشارات و عبارات متون نشان چند مرقع، جنگ و بیاض از سده دهم هجری را می‌بینیم که می‌توان با بررسی بیشتر آنها، به پسندهای فرهنگی ادیبان و خوشنویسان آن عصر بیشتر پی‌برد.

مساله اصلاح و حتي تغيير خطر مساله است که از سال‌ها پيش مطرح بوده و پيشنهادهايي در مورد آن ارايه شده است. امروزه با پيشرفت‌هايي که در عرصه‌هاي مختلف علمي، به ويژه عرصه نويسندگي و نوشتار صورت گرفته است، ضرورت تدوين قواعدي دقيق براي خط فارسي بيش از پيش احساس مي‌شود. از اين‌رو، به منظور به دست‌دادن تصويري از کم و کيف فعاليت‌هاي انجام شده در زمينه اصلاح شيوه خط فارسي، به ويژه اقداماتي که فرهنگستان‌ها به عنوان يگانه مراجع رسمي و قانوي در اين خصوص انجام داده‌اند، ابتدا تاريخچه مطالعات مربوط به اصلاح يا تغيير خط ارايه مي‌شود، سپس عملکرد فرهنگستان‌ها در اين خصوص از نظر خواهد گذشت، و سرانجام آرا صاحب نظران در خصوص چند تکواژ دستوري، به همراه پيشنهادهاي نگارنده عرضه مي‌گردد.

مقاله حاضر برگرفته از طرح «بررسی تحلیل دستورهای زبان فارسی» است. در این مختصر کوشش شده است تا دستورهای عمده‌ای که تا به امروز درباره فارسی معاصر نوشته شده‌اند (به زبان انگلیسی و فارسی) بررسی شوند. اگر چه نسخه های خطی، مقاله‌ها، پایان‌نامه‌ها و کتاب‌های بسیاری در زمینه مسائل دستوری موجود است، در این بررسی تنها به توصیف و تحلیل کتاب‌های دستور زبان فارسی بسنده شده است. در این مقاله، مجموعاً، 59 عنوان کتاب دستور (13 عنوان به زبان انگلیسی و 46 عنوان به زبان فارسی) بررسی شده‌اند، در این بررسی، دستورها از دو بعد صوری (انگیزه، رسم‌الخط، نوع شواهد، کتاب‌شناسی) و محتوایی (نظم مطالب، بحث شاخص)، براساس تقدم و تأخر تاریخی نشر آنها، مدنظر قرار گرفته‌اند.